Wanhopig op zoek naar een abortus

Lees hier de recensie van ‘Lingui’

Thriller

Recente drama’s gieten de zoektocht naar een abortus niet in de vorm van een road movie maar van een thriller, maar maken evenmin weinig woorden vuil aan waarom de jonge hoofdpersonen kiezen voor een abortus. In het Tsjadische Lingui, dat deze week uitkomt, ziet de 15-jarige Maria haar toekomst verkruimelen door een ongewenste zwangerschap. Waarna ze samen met haar moeder navigeert tussens seksistische wetten en paternalistische kennissen om een veilige abortus te vinden in een land waar dit verboden is. In Gouden Leeuw-winnaar L’Événement, die speelt in het Frankrijk van begin jaren zestig, tikken de weken weg terwijl hoofdpersoon Anne is overgeleverd aan medestudenten die toevallig ‘een tip’ hebben over weinig vertrouwenwekkende aborteurs.

Dat abortus tegenwoordig vaker aan bod komt in films, komt volgens ANSIRH-onderzoeker Steph Herold doordat er meer vrouwelijke regisseurs en scenaristen zijn (alleen Lingui werd geregisseerd door een man). Vrouwelijke filmmakers brengen hun eigen ervaringen en context mee. Als je bedenkt dat wereldwijd drie op de tien zwangerschappen eindigen in een abortus, is het schokkend hoe zelden het onderwerp aan bod kwam. De ANSIRH-database vindt tussen 1916 en 2022 in totaal 189 films en 360 series met uitgebreide abortusplotlijnen.

Dat regisseurs tegenwoordig abortus vaak als een missie met obstakels in beeld brengen, lijkt deels om filmtechnische redenen. Het grote voorbeeld is mogelijk 4 Months, 3 Weeks and 2 Days dat in 2007 de Gouden Palm van Cannes won: over twee Roemeense vrouwen die onder Ceaucescu’s dictatuur met een aangrijpend moment van vrouwelijke solidariteit een illegale aborteur tot een ingreep overhalen.

Herold: „Je ziet dat filmmakers die de aandacht willen vestigen op abortus ermee worstelen dat ze het willen voorstellen als iets normaals en simpels, wat het ook is, maar tegelijkertijd voldoende drama nodig hebben om de plot voort te stuwen.” En dan eindigen ze blijkbaar vaak bij historische drama’s en zwangerschapsafbreking als een missie waar enorm veel doorzettingsvermogen voor nodig is.

De keuze voor deze basisplot is volgens Herold ook een gevolg van de tijdgeest en het groeiende besef dat abortus in delen van de wereld nog niet legaal is en het recht zomaar kan worden teruggedraaid, zoals in de VS afgelopen juni gebeurde. „Deze filmmakers willen duidelijk maken dat vrouwen die een abortus willen zich echt niet laten tegenhouden door restricties en wetten.”

In dat laatste slagen ze vaak onverschrokken en vakkundig. L’Événement maakt invoelbaar hoe een ongewenst kind in je lichaam kan voelen als een tikkende tijdbom via benauwend camerawerk en scènes grenzend aan de bodyhorror – hoofdpersoon Anne die met breinaalden haar baarmoeder probeert binnen te dringen. De roadtrips beklemtonen de willekeur en wreedheid van (Amerikaanse) abortuswetten en de reële obstakels waar vrouwen vandaag de dag mee kampen als een abortus in hun woonplek onmogelijk is: afstand, geld, leeftijd.

Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen bij sommige van de films die nu uitkomen. Makers als Audrey Diwan en Unpregnant-regisseur Rachel Lee Goldenberg gaven aan dat ze met hun films graag de schroom willen wegnemen om over eigen abortuservaringen te praten. Ook het merendeel van de jonge Nederlandse vrouwen die een abortus hebben gehad, heeft het hier zelden over. Volgens Herold brengen verhaallijnen over abortus tegenstanders niet per se op andere gedachten. Wel zijn het volgens haar belangrijke conversation starters. „Het is gemakkelijker om het over abortus te hebben in een culturele dan in een politieke context.”

Het is dus jammer dat ook recente films geregeld teruggrijpen op filmclichés die weinig met de huidige abortuswerkelijkheid te maken hebben. Zo wijst Herold erop dat het „merendeel van de hoofdpersonen in abortusfilms witte jonge vrouwen zijn”. In werkelijkheid vinden in Nederland de meeste abortussen plaats bij vrouwen tussen de 25 en 35 en in de VS voornamelijk bij vrouwen van kleur. De helft van de abortuscliënten heeft al kinderen.

Waarschijnlijk hopen de makers met jonge hoofdpersonen die dreigen hun opleiding en toekomst te moeten opgeven empathie bij kijkers te creëren, zoals in Unpregnant, of l’Événement. Zo liet Mahamat-Saleh Haroun zich voor Lingui inspireren door schokkende krantenartikels over ongewenst zwangere vrouwen in Tsjaad die hun pasgeborenen voor dood achterlieten. Een van hen was een getrouwde moeder van verschillende kinderen. Zijn hoofdpersoon is echter een 15-jarige die niet meer welkom is op school door een ongewenste zwangerschap na misbruik.

Niet makkelijker

Als je ongewenste zwangerschappen voorstelt als iets wat vooral pubers (Unpregnant) of slachtoffers van seksueel geweld (Lingui, Never Rarely Sometimes Always) overkomt, maakt dat het voor vrouwen die om heel andere reden voor een abortus kiezen niet per se gemakkelijker om over hun ervaring te praten. Noch verlaag je de drempel door geen twijfel bij hoofdpersonen toe te laten en de abortus als een soms haast cathartisch slotmoment te tonen, de bekroning van de missie.

Bijna alle vrouwen die vrijwillig kozen voor een abortus blijven achter hun beslissing staan, benadrukt Herold. Recente filmmakers leggen daar extra veel nadruk op. Mogelijk om anti-abortusactivisten de wind uit de zeilen te nemen. Maar al die stellige hoofdpersonages suggereren wel dat verdriet of verwarring tegenwoordig geen deel kan uitmaken van de abortuservaring. Een film als Saint Frances (2019), die uit de jaren vlak voor de huidige abortusfilm-hausse stamt, was verfrissend omdat de iets oudere hoofdpersoon vol achter haar keuze blijft staan, maar de hoofdpersoon én haar partner ook existentiële vragen stellen door de ingreep.

De meeste recente films stoppen (kort na) de abortus. In het tonen van de nasleep, zoals bijvoorbeeld de Nederlandse documentaire Overtijd (2020) probeerde, valt nog winst te halen, stelt Herold. „Als Amerikaanse filmmakers dat in het verleden al deden eindigde het vaak met onvruchtbaarheid of de dood.” Haar eigen favoriete abortusfilm? „Dirty Dancing. Het gaat over de zorg en steun voor iemand die een abortus heeft gehad. Niemand trekt haar keuze in twijfel. Maar daarnaast is het ook gewoon een leuke film.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 24 augustus 2022