De legendarische pianist Menahem Pressler inspireerde generaties en was een halve eeuw spil van het Beaux Arts Trio

Sociaal begaafd, met pretoogjes die net zo sprankelden als zijn spel: met het overlijden van pianist Menahem Pressler heeft de muziekwereld een van zijn meest beminnelijke persoonlijkheden verloren. Pressler overleed zaterdag in Londen, hij werd 99 jaar. En hoewel hij de afgelopen periode geen concerten meer gaf, bleef hij wel tot op extreem hoge leeftijd actief: nog in 2018 maakte hij in Nederland een kleine tournee langs Utrecht, Tilburg en Nijmegen en trad toen ook op in tv-programma Podium Witteman. „Door concerten te geven, voel ik me levend”, was zijn eigen verklaring. Nog op zijn negentigste debuteerde hij bij de Berliner Philharmoniker en het Koninklijk Concertgebouworkest. In vele kamermuziekoptredens op prestigieuze festivals compenseerden zijn charisma en ervaring de niet altijd meer zo vlot klinkende loopjes. De vele jonge talenten met wie hij samenwerkte, kregen van Pressler alle ruimte om te schitteren.

En dat terwijl Pressler al een buitengewoon productieve carrière als vast lid van het Beaux Arts Trio achter de rug had. Dit gezelschap bewees zich als het voornaamste pianotrio van de naoorlogse periode. De complete canon werd op plaat of cd gezet, getuige de jubileumbox van zestig cd’s die in 2015 werd uitgebracht. En al kende het trio tussen 1955 en 2008 vijf violisten en drie cellisten, de constante factor was telkens weer Pressler, als primus inter pares: „Pianotrio’s zijn nu eenmaal meestal vanuit de pianopartij geschreven.” De opheffing in 2008 had niets te maken met ouderdom, verzekerde Pressler later in een interview met NRC. „De violist, Daniel Hope, kreeg een steeds grotere solocarrière. Hij was al de vijfde violist in vijftig jaar, ik had niet de behoefte om nóg een nieuw lid in te werken.”

Lees ook een interview met Menahem Pressler uit 2011: ‘Mijn laatste concert? Een vreselijk idee!’

Oorlog

Menahem Pressler werd op 16 december 1923 geboren in het Duitse Magdenburg. Na de Kristallnacht van 1935 nam zijn joodse familie hem mee naar Palestina, maar een groot deel van zijn achtergebleven familie werd vermoord in concentratiekampen. Het verlies drukte volgens de pianist een stempel op zijn spel. „Je krijgt rimpels in je gezicht maar ook in je hart – ze weerspiegelen je ervaring, leed en plezier.”

Zijn carrière werd gelanceerd met het winnen van de Debussy Pianocompetitie in San Francisco in 1946.

Feitelijk bestond het professionele pianotrio in 1955 nog niet, in tegenstelling tot de rijke strijkkwartettraditie. Trio’s werden vaak gespeeld door drie solistische grootheden die dat er in de schaarse vrije tijd een beetje bij deden. Maar Pressler wilde graag pianotrio’s van Mozart op de plaat vastleggen en vroeg de meer ervaren violist Daniel Guilet en ‘de hemelse’ cellist Bernard Greenhouse om mee te spelen. De geplande negen Amerikaanse optredens werden zo’n enorm succes dat het pianotrio permanent bijeen bleef.

Het vaste pianotrio van Pressler bleek revolutionair en emancipatoir: het samenspel kon immers rijpen en met de verfijning groeide ook de publieke belangstelling voor het genre. Via optredens in kleine plaatsen kwam het Beaux Arts Trio steeds vaker op de wereldpodia terecht. Plaatopnames met trio’s van Haydn, Mozart, Schubert, Brahms, Beethoven en Dvorák deden de rest. En ook wie ze vandaag de dag terugluistert hoort legendarische registraties, vol elegant samenspel, al doen sommige interpretaties bij herbeluistering wel beleefd aan.

Masterclasses

Inmiddels heeft bijna elk zichzelf respecterend pianotrio een masterclass van het Beaux Arts Trio, of preciezer, van Menahem Pressler zelf, op het cv staan. Pressler gaf bovendien sinds de jaren vijftig les aan de Universiteit van Indiana en had vier eredoctoraten. „Ik houd van lesgeven”, zei hij in 2011, „het is voor mij een manier om iets na te laten aan de wereld, mijn liefde voor muziek over te brengen. En als ik speel of lesgeef voel ik me veertig.”

https://www.youtube.com/watch?v=m0Tk3sliZ0U