De langverwachte werken van Marijke van Warmerdam blijven hangen in clichématigheid

Kunstenaar Marijke van Warmerdam (1959) maakte furore in de jaren negentig, toen een scène met een plastic zakje in de film American Beauty (1999) de gemoederen verhitte. Dat in de wind dansende niemendalletje – zo goed gezien door regisseur Sam Mendes – was de mooiste scène uit die lange film.

De oorspronkelijk als beeldhouwer opgeleide kunstenaar Marijke van Warmerdam heeft affiniteit met zulke, zogenaamd toevallig gevonden schoonheid. Een krabbelende handstand van een meisje, de benen omhoog en weer neer; een man knipperend met zijn ogen onder de douche, een voetbal die stuitert op het hoofd van een jongen, een beer wiebelend in een deurpost. Voor de ogen van de kijker groeiden deze beelden uit tot momenten van pure poëzie. Beweging leek te stollen in Van Warmerdams loops. Alles wat was gebeurd, stond opnieuw te gebeuren. En de camera? Die leek te strelen.

Maar nu is het veel jaren later. Marijke van Warmerdams laatste grote solo in Nederland dateert uit 2011. Daarom is er zo uitgekeken naar Then, Now and Then, een overzicht met recent werk, door het Centraal Museum in Utrecht en de Hartwig Art Foundation georganiseerd op landgoed Oud-Amelisweerd. Daar laat de kunstenaar nu zestien films zien, voornamelijk korte loops, die ze in 2017 tijdens een verblijf van een aantal maanden in Rome opnam. Sander Snoep tekende voor het camerawerk.

Aantrekkelijk Rome

Dit overzicht, ik zeg het maar meteen, is teleurstellend. En dat ondanks de aantrekkingskracht van Rome, met haar vele lagen geschiedenis die in stenen boven en onder de grond verborgen liggen, de schetterende drukte, de nachtelijke stilte en de absurditeit die Fellini zo meesterlijk verbeeldde. Van Warmerdam raakt het aan, oppervlakkig.

Abstracte, poëtische kwaliteiten zoals in haar oudere werk, komen op schaarse momenten wel terug. De in scherp strijklicht goud oplichtende muggenzwerm in het korte Bzzzzzz (2021) bij voorbeeld, is van een uitzonderlijke schoonheid en goed gezien. De opnames in het bekende Stadio dei Marmi, onderdeel van het complex dat Mussolini in 1932 opende, zijn schitterend – met het traag aftasten van de neoklassieke, marmeren beelden die de renbaan omringen. Maar Those Days, These Days (2021), zoals de film heet, vertrekt al snel voor een caleidoscopische tocht door Rome. Die tocht voert langs verliefde stelletjes, dagjesmensen, groepen toeristen die achter hun gids aan sloffen, het pantheon. De blik is gulzig, zoals in de catalogus staat, maar is ze ook verrassend of ontroerend?

Buitenkant

Wandelend door de kamers van Oud-Amelisweerd rijd je mee in meer van zulke tochten. Je kijkt vanaf de overkant van de Tiber naar het gewemel op de andere oever. Je stapt in een auto, rijdt over rotondes, begluurt andere weggebruikers achter hun stuur, passeert stadsmuren, toeristen, koopjesjagers – tot je haast wagenziek bent. Achter op een motor snel je tunnel in, tunnel uit. Er wordt geremd, opgetrokken, geschreeuwd, licht wordt donker en weer licht. Er zijn bijzondere camerabewegingen van verdubbeling en draaiing, we zoomen in op een meeuw en hup, weg vliegt hij weer. Maar het resultaat blijft clichématig. Het is alsof de maakster niet verder dan de buitenkant heeft gekeken en nauwelijks contact heeft durven maken met een stad die op geen andere lijkt.