De grote gele Tefaf-diamant is nog altijd spoorloos

PAN Amsterdam had in november de primeur: de eerste Nederlandse kunstbeurs met detectiepoortjes bij de entree. Dat zorgde voor lange -rijen, ook omdat beveiligingsmedewerkers met handscanners tassen controleerden.

Vlak voor de opening van de PAN zorgde de maatregel voor een incident met een deelnemende kunsthandelaar. De man wilde langs een poortje naar binnen glippen, maar stuitte op een beveiliger. Beursdirecteur Mark Grol stond erbij en greep in. Beschroomd excuseerde de handelaar zich vervolgens bij de beveiliger.

Metaaldetectoren bij grote kunstbeurzen, wen er maar aan. Ze zijn het onvermijdelijke gevolg van een brutale overval op de Maastrichtse kunstbeurs Tefaf, eind juni vorig jaar. In de 35 jaar daarvoor waren op de beurs diverse diefstallen gepleegd, maar nooit eerder een gewapende overval op een volle beursvloer. Omdat een paar bezoekers de overval met hun telefoon filmden en de opnamen op sociale media zetten, ging het nieuws razendsnel de wereld over.

Wat gebeurde er precies? Wat ging er mis, en hoe liep het af? Een reconstructie.

Glimlach

Op 28 juni 2022 ging het congresgebouw MECC om 11.00 uur open, voor de vijfde beursdag. Een paar duizend bezoekers maakten zich op om zich te vergapen aan het immense aanbod van kunstschatten (geschatte gezamenlijke waarde: 4 miljard euro).

Om 11.21 uur passeerde een goed geklede man met licht grijzende baard, grote zwarte bril en grijze pet de toegangscontrole. Op bewakingsbeelden is te zien hoe hij met een glimlach zijn entreebewijs toont. Even later betraden nog drie even opvallend geklede mannen de beursvloer. Ze droegen colbertjes, giletjes, stropdassen en petten, op één man na; hij had vermoedelijk een pruik op. Hun retrokleding deed denken aan die van de acteurs in de populaire misdaadserie Peaky Blinders, gebaseerd op een jeugdbende in Birmingham eind negentiende eeuw. Presentator en ondernemer Sander Schimmelpennick was een van de twitteraars die een filmpje van de overval deelden en wezen op de opvallende kleding. De overvallers hadden volgens hem „te veel Peaky Blinders gekeken”.

Om 11.40 uur verzamelden de vier mannen zich bij de stand van de Londense juwelier Symbolic & Chase.

Op de filmpjes is de overval goed te zien. Niet zichtbaar is waar ze de gebruikte mokers en wapens (een uzi en een handwapen) vandaan hadden gehaald.

Twee overvallers sloegen met mokers op de vitrines van de juwelier, de andere twee hielden met wapens bezoekers op afstand. De knallen op het glas waren zo luid dat sommige bezoekers meenden schoten te horen.

Na drie mokerslagen sneuvelde een vitrineraam. De overvaller maakte het gat met de hamer nog wat groter en graaide daarna met een gehandschoende hand sieraden uit de vitrine. Toen hij zich omdraaide, zocht hij een fractie van een seconde naar het plastic zakje dat hij voor de buit had klaargelegd. Oja, op het bankje, in het midden van het gangpad.

Op een ander filmpje is te zien hoe een heldhaftige man op sportschoenen een grote vaas met bloemen van een tafel pakte om naar een overvaller te gooien. Toen de twee gewapende overvallers een stap naar voren deden en hun wapens op hem richtten bedacht de man zich. Hij zette de vaas snel terug op de tafel en vluchtte een stand in.

De gestolen sieraden uit de stand van de Londense juwelier Symbolic & Chase. Foto Tefaf

Nog geen twee minuten duurde de overval. Terwijl het alarm loeide in het congrescentrum gingen de overvallers er op een drafje vandoor: ogenschijnlijk kalm hadden ze de klus geklaard.

Sommige bezoekers leken zich nauwelijks wat aan te trekken van de overval. Op een paar meter zat een oudere heer met gekruiste benen eerste rang op een bankje. Ogenschijnlijk onverstoorbaar volgde hij de schermutselingen.

Een standhouder kwam even het gangpad inlopen om te kijken wat al het lawaai te betekenen had. Toen hij een pistoolmitrailleur op zich gericht kreeg liep hij even doodgemoedereerd zijn beursstand weer in.

Sommige bezoekers begrepen niet meteen wat er aan de hand was. Een vrouw uit Roermond zei in De Telegraaf : „Ik dacht dat het een grap was.” Een vrouw uit Maastricht veronderstelde „een act van de Britse kunstenaar Banksy”.

Andere getuigen, zoals personeel uit de stand direct naast Symbolic & Chase, meldden zich hevig geschrokken ’s middags bij de opvang van Slachtofferhulp in het MECC.

De dieven hadden hun huiswerk gedaan. Vermoedelijk bezochten ze de beurs tweemaal eerder om een plan te maken. Een vijfde verdachte had de entreekaarten gekocht.

De dieven stalen kostbare, met diamanten ingelegde Cartier-sieraden. Bijvangst vergeleken met het topstuk van de juwelier: een lang collier van parels en smaragden met daartussen een gele, kussenvormige diamant. Deze diamant van 114 karaat was de grootste van de beurs. Direct na de overval zei de overvallen standhouder tegen collega’s dat de waarde van het collier 27 miljoen euro bedroeg. Een bedrag dat Symbolic & Chase, noch de politie, ooit heeft willen bevestigen. Het onderzoeksbureau van de betrokken verzekeraar loofde in september een half miljoen euro uit voor de gouden tip over de overvallers.

Pink Panthers?

Deskundigen spraken zich direct uit over de koelbloedigheid van de overvallers. Geen impulsieve ramkraak maar heel beheerst toegeslagen. Een werkwijze die misdaadjournalist Arthur Brand destijds meteen deed denken aan die van de Pink Panthers. Dat is een beruchte groep juwelenrovers uit de Balkan, ontstaan in de jaren jaren negentig. In kleine groepen, wisselend van samenstelling, pleegden ze wereldwijd overvallen op juweliers. De Britse tabloids gaven de groep in 2003 de bijnaam na een roofoverval bij Graff in New Bond Street in Londen. In de huurwoning van een Servische verdachte vond de politie een gestolen ring verstopt in een potje gezichtscrème. In een Pink Panther-film met inspecteur Clouseau was eerder ook een diamant verstopt in een potje crème.

De overvallen van de Pink Panthers zijn spectaculair: in 2013 maakte de Britse regisseur Havana Marking een bijna twee uur durende documentaire over de groep: Smash & Grab: The Story of the Pink Panthers.

Eerder al, in 2007, richtte de internationale politie-organisatie Interpol een werkgroep op met de intentie de bende op te rollen. Sindsdien zijn verdachten van diverse overvallen aangehouden, maar vaak ook niet. De bende zou verantwoordelijk zijn voor honderden overvallen en voor een astronomisch bedrag aan sieraden hebben buitgemaakt.

Na de overval op de juwelier bleef de Tefaf open. De locatie van de overval was afgeschermd voor onderzoek. Foto Jean-Pierre Geusens/ ANP/ Hollandse Hoogte

Elektrische steps

De Tefaf-overvallers ontvluchtten het MECC via het restaurant op de eerste verdieping en, vermoedelijk, een looproute voor het personeel. Aan de andere kant van het complex verlieten ze het pand. Daar stapten ze twee aan twee op elektrische steps. De politie heeft later op basis van camerabeelden en ooggetuigen de vluchtroute bekendgemaakt: eerst door de Maastrichtse wijk Randwijck, langs een sloot, over een smal houten bruggetje, en dan over een fietspad met paaltjes. In een straat zonder huizen eindigde het spoor. Een met zorg gekozen vluchtroute: onmogelijk voor achtervolgende politieauto’s.

Maar de politie zat de overvallers niet op de hielen. Ze sloot de A2 in Maastricht af en hield twee Belgen aan die zich verdacht gedroegen, maar die al snel weer werden vrijgelaten. Vijf kwartier na de overval was het business as usual op de kunstbeurs. Alleen stonden om de stand van Symbolic & Chase zwarte schermen.

Een onderzoeksteam van de politie Limburg met twintig rechercheurs ging aan het werk. Het team verspreidde beelden van de vijf verdachten, grofkorrelige frames uit de bewakingsbeelden, en deed in juli een oproep in het tv-programma Opsporing NL van RTL 5. Eind november zei een politiewoordvoerder dat het onderzoek „voortvarend” verliep. Daarna bleef het stil tot afgelopen vrijdag, zes dagen voor de opening van de nieuwe editie van Tefaf Maastricht. De politie verspreidde een persbericht. Een van de gestolen sieraden, niet het kostbare collier met de grote gele diamant, was teruggevonden. En het onderzoek richt zich nu „op een specifieke groep verdachten uit de Balkan”. Of daarmee gedoeld wordt op de Pink Panthers wilde de politie niet zeggen.

Jassen zijn voortaan verboden op Tefaf, net als tassen groter dan A4-formaat

Bordkarton

Achteraf spraken deskundigen hun verbazing uit over het gemak waarmee de bende had kunnen toeslaan. Met wapens zomaar een beurs oplopen? En hoe kon het dat de vitrines van de juwelier zo slecht beveiligd waren? In De Limburger kwam de gepensioneerde glashandelaar Funs Fiddelers aan het woord, die jarenlang gewapend glas plaatste bij banken, gevangenissen en ambassades. Symbolic & Chase had in zijn vitrines volgens Fiddelers geen veiligheidsglas aangebracht: „Eerder transparant golfkarton.”

Tefaf introduceert dit jaar detectiepoorten en tassenscanners bij de entree. Jassen zijn voortaan verboden, net als tassen groter dan A4-formaat. Daarvoor introduceert de beurs kluisjes.

De kans dat de kostbare halsketting teruggevonden wordt is volgens kenners klein. Juwelenexpert Martijn Akkerman: „Zodra gestolen sieraden de grens overgaan, demonteren de dieven ze. Grote stenen hebben een voor het oog onzichtbaar paspoort. Maar die kun je makkelijk wegslijpen. Grote stenen kunnen ook splitsen.” Arthur Brand: „Kleine diamanten, daar zijn er zoveel van. Die zijn eenvoudig te verkopen. Met verkopen van grote stenen wachten bendes soms gewoon een tijd. Een paar facetten wegslijpen en de stenen zijn onherkenbaar.”

Symbolic & Chase keert niet terug op de beurs. Eigenaar Martin Travis eiste inzage in het nieuwe veiligheidsplan van de beurs. Omdat hem dat geweigerd werd, voelde de Britse juwelier zich niet veilig. In De Limburger zei hij eind november: „Tefaf heeft ons een stand aangeboden, maar we hebben het volste vertrouwen nodig in de directie en organisatie om een terugkeer ook maar te overwegen.” Tefaf-directeur Bart Drenth zei geen details over het vernieuwde veiligheids- en calamiteitenplan te kunnen geven „om boeven niet wijzer te maken”.

De beloning van een half miljoen euro voor de gouden tip staat nog open.