De Amerikaanse cultuuroorlog over ‘woke’ beleggen gaat over het wezen van het kapitalisme

In Washington kondigde Joe Biden deze week aan zijn presidentiële veto te zullen inzetten, voor het eerst sinds de Republikeinen in november de Congresverkiezingen wonnen. Een andere, nog onbekende politicus, de Republikein Vivek Ramaswamy, stelde zich de week ervoor kandidaat om Biden op te volgen bij de presidentsverkiezingen van 2024.

Beide gebeurtenissen zijn niet direct gerelateerd, maar hebben wel inhoudelijke raakvlakken. Ze vallen binnen het verhitte debat, of eigenlijk de cultuuroorlog, die nu in de Verenigde Staten wordt gevoerd over ‘ESG’, environmental, social en governance. Dit zijn criteria voor duurzaam beleggen, op het gebied van milieu, sociale omstandigheden en goed bestuur. ‘ESG’ gold tot voor kort als technisch, om niet te zeggen saai, onderwerp voor specialisten. Nu heeft Fox News het erover.

De regering-Biden wil pensioenfondsen wettelijk de mogelijkheid geven rekening te houden met deze groene en sociale criteria bij hun beleggingen. Onder de huidige regels, die werden vastgesteld onder president Trump, is dat niet mogelijk: pensioenfondsen mogen alleen letten op de (verwachte) beleggingswinst. Republikeinen hielden afgelopen week de wetgeving van Biden tegen, met hulp van twee Democratische senatoren. Republikeinen vinden ESG links en woke: het zou het verdienen van geld op de kapitaalmarkt in de weg zitten. Biden liet weten zijn veto te zullen inzetten, want: de meeste „succesvolle” beleggers willen wél rekening houden met ESG-factoren.

Ramaswamy is één van de geestelijke vaders van de Republikeinse strijd tegen ESG. De 37-jarige ondernemer, nu actief als vermogensbeheerder, schreef in 2021 de bestseller Woke Inc. en is sindsdien een veelgevraagd commentator in rechtse media. Het boek is een brede aanklacht tegen het „stakeholder-kapitalisme: het idee dat een bedrijf niet alleen zijn aandeelhouders (shareholders) moet dienen, maar ook maatschappelijke belangen, zoals die van werknemers, achtergestelde groepen en het milieu. Bij ESG gaat het in wezen om hetzelfde. Ramaswamy’s firma Strive Asset Management vermeldt op de website: wij blijven weg van „sociaal activisme dat geld vernietigt” en richten ons op „het maximaliseren van aandeelhouderswaarde”.

ESG levert waarde op

Overigens stellen voorstanders van ESG-beleggen dat dit juist waarde oplevert op de langere termijn, ook voor aandeelhouders. Bedrijven die geen oog hebben voor het klimaat, zouden nieuwe kansen en bedreigingen over het hoofd zien. En bedrijven zonder aandacht voor goed bestuur, worden doorgaans slecht geleid.

Volgens Ramaswamy is dit onzin. ESG zou aandelenbeleggingen en belegde pensioenen van Amerikaanse gezinnen uithollen. Met het stakeholderkapitalisme zouden „elites” met een „mix van moraliteit en consumentisme” inspelen op de „onzekerheden” van de Amerikanen, aldus een tekst waarin hij zijn boek aanprijst.

Het ESG-debat past binnen de al veel langer spelende discussie over wat het (Amerikaanse) kapitalisme zou moeten zijn, en wat het niet zou moeten zijn. De Amerikaanse Business Roundtable, een lobby-organisatie voor het bedrijfsleven, publiceerde in 2020 een verklaring van 181 bestuursvoorzitters van grote bedrijven, waarin ze betoogden dat bedrijfsvoering om méér moet gaan dan de aandelenkoers. Larry Fink, topman van ’s werelds vermogensbeheerder BlackRock, deed in hetzelfde jaar een soortgelijke oproep. Bedrijven moeten op „alle stakeholders”  letten. „Klimaatrisico is beleggingsrisico”, schreef Fink toen ook. Het Amerikaanse bedrijfsleven leek zowaar een beetje meer te gaan lijken op dat van Europa, waar het stakeholder-denken dieper is geworteld. Totdat de felle strijd tegen ESG vlak daarna uitbrak.

Ford en Friedman

Het Amerikaanse bedrijfsleven is niet altijd puur gericht geweest op winstmaximalisatie voor aandeelhouders. Henry Ford, de autobouwer, wilde begin twintigste eeuw dat ook zijn éigen werknemers de auto’s konden kopen die ze zelf produceerden. Maar zeker sinds de jaren zeventig is in de VS de stroming dominant die winstmaximalisatie als doel ziet. De econoom Milton Friedman schreef in 1970 het veelgeciteerde stuk The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits: de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven is het verhogen van de winsten.

Bij die laatste stroming zoeken Republikeinen in het huidige debat over ESG en woke kapitalisme nu aansluiting. Met als opvallende, nieuwe component dat ze bedrijven die níet voldoen aan de norm van winstmaximalisatie, ook hard willen aanpakken. Traditioneel zijn de Republikeinen de vriend van het grote bedrijfsleven, dat wordt gepaaid met lage belastingen en deregulering. Bedrijven moeten vooral niet belemmerd worden.

Nu plaatsen Republikeinen zichzelf naast de ‘gewone’ Amerikaan, die volgens hen het slachtoffer is van woke bedrijven. De Republikeinse gouverneur van Florida Ron De Santis, die zich mogelijk kandidaat stelt voor het presidentschap, schreef afgelopen week in een opinieartikel in The Wall Street Journal dat de „ouderwetse” Republikeinse steun voor met de zakenwereld in deze tijd niet meer werkt, omdat bedrijven door links zouden zijn gepolitiseerd. Dit beleid „dient niet noodzakelijkerwijs de belangen van de Amerikaanse bevolking en economie”.

DeSantis, die politiek succes boekt met zijn strijd tegen woke, beëindigde de speciale status die pretpark Disney World genoot in Florida, met belastingvoordelen en verregaand zelfbestuur. Het was een sanctie voor het openlijke verzet van Disney tegen wetgeving van DeSantis, die onderwijs over seksuele oriëntatie of genderidentiteit aan banden legt.

Florida is ook één van de staten (naast onder meer Texas en Oklahoma) die anti-ESG-wetgeving heeft aangenomen. Pensioenfondsen is verboden om ESG-criteria te gebruiken bij beleggingen.

De Republikeinse senator Ted Cruz verwijt Fink van BlackRock, dat sinds kort aan ESG doet (hoewel het nog steeds massaal in fossiele energie belegt), dat hij de beleggingen van „jou en van mij en van miljoenen oude vrouwen” misbruikt door op ESG te letten. „Dat is niet kapitalisme, dat is misbruik van de markt”. Cruz wil de macht van BlackRock inperken.

Republikeinen lijken terug te grijpen op eerdere aanklachten tegen grote bedrijven in de Amerikaanse geschiedenis. Denk aan de Populist Party die zich eind negentiende en begin twintigste eeuw verzette tegen monopolistische grote ondernemingen. Of aan de publieke woede over de verrijking en het machtsmisbruik van de oliefamilie Rockefeller, in de jaren voor de Eerste Wereldoorlog.

Democraten voor de vrije markt

Nu is de paradoxale situatie ontstaan dat Republikeinen, die meestal de vrije markt verdedigen, van de Democraten het verwijt krijgen dat ze de vrije markt willen beteugelen. Fondsmanagers, zeggen Democraten, willen alleen de mógelijkheid hebben om duurzaamheid mee te wegen in beleggingsbeslissingen. Ze worden nergens toe verplicht. Republikeinen „doen beleggers handboeien om”, aldus de woordvoerder van Biden laatst.

Ook BlackRock-topman Fink benadrukt dit punt: het gaat bij ESG om „keuze” hoe je wilt beleggen, zei hij in een interview tijdens het World Economic Forum in Davos in januari. Fink is als baas van de grootste, vermogensbeheerder ter wereld bijna de belichaming van het kapitalisme, maar geldt nu als woke, vanwege zijn steun voor ESG. „Voor het eerst in mijn carrière zijn aanvallen nu persoonlijk van aard”, aldus Fink in Davos.

Deze Amerikaanse cultuuroorlog kan concrete gevolgen hebben voor internationaal opererende bedrijven – ook als Biden zijn veto inzet tegen de Republikeinse wet, die alleen gaat over Amerikaanse pensioenfondsen. ESG reikt verder, en de VS lopen op dit terrein achter bij Europa. De EU probeert duurzaam beleggen en ondernemen met wetgeving te stimuleren. De EU-richtlijn voor rapportage over duurzaamheid voor grote bedrijven ging begin dit jaar in, sinds 2021 geldt zo’n richtlijn voor vermogensbeheerders. Afgelopen week werd in Brussel een akkoord bereikt over criteria voor groene obligaties.

In de VS heeft financieel toezichthouder SEC conceptregels gepresenteerd voor de rapportage over duurzaamheid door grote bedrijven. Zij zouden onder meer klimaatgerelateerde risico’s en emissies moeten gaan rapporteren. Maar ook de SEC geldt in Republikeinse kringen inmiddels als woke. De SEC zou een „uiterst linkse sociale agenda” nastreven. De Republikeinen zullen zich waarschijnlijk met rechtszaken tegen de SEC-regels verzetten.

2023, zo schreef The Economist in november, zou eigenlijk het jaar moeten worden van internationale harmonisatie van ESG-soort standaarden, zodat bedrijven niet overal met verschillende regels te maken krijgen. Dit is, door de felle strijd die in de VS woedt tegen woke capitalism, heel onzeker geworden.

Groene obligaties pagina E9 Lees ook: Europese Unie legt als eerste criteria vast voor groene obligaties