De 20 beste tentoonstellingen van 2023 volgens NRC

Lucette Ter Borg: Het verhaal waar ik in 2023 het hardst op geploeterd heb ging over duurzaamheid in de museumwereld. Hoe moet je iets leesbaars en nieuwsgierig-makends schrijven waarvan geen gegevens zijn? Mijn onderzoek ‘Groen is het nieuwe zwart’ – naar het klimaatbewustzijn van Nederlandse musea en galeries – was ingegeven door nieuwsgierigheid. Hoe kan het dat museumprofessionals per vliegtuig (vaak businessclass) de hele wereld over reizen, geld van fossiele sponsors aannemen, en tegelijkertijd heel geëngageerd tentoonstellingen over de klimaatcatastrofes programmeren? Hoe is het gesteld met het klimaatbewustzijn van de Nederlandse beeldende-kunstwereld?

In het buitenland bestaan wel organisaties en stichtingen die het klimaatbewustzijn in de culturele sector hoog op de agenda zetten, en met effect. Maar in Nederland zijn er geen gegevens, en bleken er zelfs museumdirecteuren niet te willen meewerken aan dit onderzoek, omdat dit onderwerp niet hun „expertise” was.

Lees meer artikelen en recensies van Lucette Ter Borg

Janneke Wesseling: We praten nu nog na over Hilma af Klint & Piet Mondriaan in het Kunstmuseum Den Haag. Als schilders waren ze volstrekt verschillend, maar ze deelden spirituele opvattingen. Hoogtepunt van deze fantastische tentoonstelling was de ‘inspiratiezaal’. Hier is te zien hoe werk en belevingswereld van Af Klint en Mondriaan zijn ingebed in een Europese context, van esoterische en wetenschappelijke ideeën én van de kunst, met veel zelden getoonde objecten, tekeningen en schilderijen van bekende en onbekende kunstenaars.

Lees meer artikelen en recensies van Janneke Wesseling

Rianne van Dijck: De trend die me opviel in 2023 was toegenomen activisme, ook in de fotografie. Ik zag het in de kranten, op tv, op sociale media en op straat, en ik zag het aan de muren van musea en op fotofestivals: er is onrust, ongerustheid en onvrede, er wordt geprotesteerd, gedemonstreerd, actie gevoerd. „Er zijn zorgen over klimaat, oorlog, discriminatie”, zei fotografiecurator Frits Gierstberg daarover eerder in NRC. „Het is niet verwonderlijk dat we die zorgen, in allerlei vormen, ook terugzien in de kunst en in de fotografie.” Protest en activisme stonden in 2023 volop in de aandacht in de fotografie, met tentoonstellingen in onder andere Amsterdam (Tina Modotti, Artist & Activist), Helmond (Resilient Rebels), Essen (Rafal Milach, Archive of Public Protests) en Arles (Les Rencontres d’Arles). Sommige fotografen leggen het onrecht zelf vast (milieuvervuiling), anderen de protestacties daartegen, met foto’s van spandoeken en scanderende menigtes. Of ze gaan nog een stap verder en worden zelf activist.

Lees meer artikelen en recensies van Rianne van Dijck

Thomas van Huut: Wat me hoop geeft voor de toekomst is de onverminderde kracht die kunst ook in 2023 had om je blik op de wereld te verwijden, te kantelen of te verrijken. Of het nu ging om het 17de-eeuwse Delft van Vermeer; de ingenieus gevouwen berglandschappen van hedendaagse kunstenaar Ulrike Heydenreich; de opzwepende politieke kakafonie van Pussy Riot in Denemarken; de aangrijpende dia-shows van Nan Goldin in het Stedelijk; of het poëtische, caleidoscopische kerkraam van Fiona Tan waarmee ze licht wierp op het Alkmaars Ontzet – kunst laat je dingen zien die je nog niet op die manier kende.

Lees meer artikelen en recensies van Thomas van Huut

Hans den Hartog Jager: Het talent dat me in 2023 het meest opviel kwam uit de schilderkunst. Die goeie ouwe schilderkunst blijft maar verbazen – telkens als ze ‘op’ lijkt doet ze weer een virtuoos Lazarusje. Internationaal gold dat voor Issy Wood. Pas dertig jaar, maar nu al een van de beste schilders van de afgelopen tien jaar. Haar solo in Lafayette Anticipations in Parijs was de krachtigste, verleidelijkste én ongemakkelijkste die ik in jaren zag. Nationaal zou ik Jochem Mestriner in de gaten houden: zoveel diepte en intelligentie zijn zeldzaam voor een Nederlandse schilder van 25.

Lees meer artikelen en recensies van Hans den Hartog Jager

Cathelijne Blok: De trend die ik in 2023 ontdekte was het vervagen van de grens tussen de fysieke en de online kunstwereld: van museale NFT-collecties, digitale kunstveilingen tot de AI-hype. Internationale musea als het MoMA en zelfs het Vaticaan tonen grote interesse in het uitbreiden van hun digitale kunstcollecties. Achter de schermen wordt meer en meer AR (Augmented Reality) en AI functioneel en educatief ingezet. Wie weet waar de digitale grenzen in 2024 liggen. Misschien wel alleen in de metaverse.

Lees meer artikelen en recensies van Cathelijne Blok

Tonya Sudiono: Ik ben even weggelopen bij de tentoonstelling Vrouwen aan het front in het Fotomuseum Den Haag. Kijken naar oorlogsgeweld is en blijft een vreemde bezigheid. Wat me opbrak was de foto van een vader, gebogen over een ziekenhuisbed, zijn gezicht vertrokken in een pijnlijke grimas. Hij hield een kindje vast, wiens contouren slechts zichtbaar waren onder het witte laken. Juist die anonimiteit van het kind – dat het ook míjn kind had kunnen zijn – emotioneerde hevig.

Lees meer artikelen en recensies van Tonya Sudiono

Gijsbert van der Wal: De tentoonstelling die me in het afgelopen jaar het meest ontroerde was in de Fondation Custodia in Parijs, daar zag ik begin januari de minutieus geaquarelleerde stillevens en ochtenddauw- en avondschemeringlandschappen van Léon Bonvin (1834-1866). Het was de laatste tentoonstelling die Ger Luijten, die op 19 december 2022 was overleden, als directeur van de Fondation had ingericht. Ik was dubbel ontroerd: door de grote gevoeligheid in het werk van de jonggestorven Bonvin en door de voortreffelijke presentatie. Ik zou mijn vriend Ger heel graag hebben gecomplimenteerd en bedankt.

Lees meer artikelen en recensies van Gijsbert van der Wal

Bram de Klerck: Het verhaal waar ik in 2023 het meest op geploeterd heb ging over een nieuwe interpretatie van De tuin der lusten van Jheronimus Bosch. De duiding, door een zoöloog en een fotograaf, betreft opvallende details in het schilderij, zoals een vlindervleugel waarin een vesting te zien zou zijn, of twee leden van de allerhoogste adel, naakt vozend in een reuzenmosselschelp. Deze fascinerende, geheel bij Bosch’ fantasie passende gedachten, vroegen om een beschrijving die de redenering verheft boven het ongeloofwaardige.

Lees meer artikelen en recensies van Bram de Klerck

Sandra Smets: De ontwikkeling die niet mee mag naar 2024 zijn commercieel bedoelde muurschilderingen. Muren gebruiken voor reclamedoeleinden is van alle tijden, maar tegenwoordig loopt het de spuigaten uit. Muurschilderingen worden de laatste jaren gemaakt als reclame voor Netflixseries (The Umbrella Academy), Specsavers (kunst met ogen), gezondheidszorg (tegen kanker) en kleurrijk instagrammable voor stadsmarketing (‘Rotterdam. Make it happen’). De openbare ruimte is geen reclamebord, ook is het schadelijk voor kunst. Als die enkel nog instrumenteel is, dan is het geen wonder dat kunst zo vaak gesloopt wordt – ook de échte kunst.

Lees meer artikelen en recensies van Sandra Smets

Bianca Stigter: Wat me het meest verraste in 2023 was de tentoonstelling van de Amerikaanse kunstenares Meredith Monk in de Oude Kerk in Amsterdam. Daar kon je tijdens Museumnacht voorwerpen in vloeibare bijenwas laten dopen. Wat een mooi idee! Het laagje was ligt als sneeuw op elk ding en blijft daar liggen, het smelt niet. Verzachtende omstandigheden tot in de lengte der dagen, want de bijenwas beschermt het voorwerp tegen verval. En tegelijkertijd ziet het eruit alsof het al vervallen is, de contouren vervaagd, de kleur verdwenen. De kans bestaat dat Monk dit idee niet zelf bedacht heeft en het tot een soort moderne folklore behoort. Of het zou dat kunnen worden. Op 29 en 30 december kun je in de Oude Kerk weer voorwerpen in was laten dopen.

Lees meer artikelen en recensies van Bianca Stigter

Hagar Schuringa: Wat me het meest verraste in 2023 was de tentoonstelling Vija Celmins/Gerhard Richter Double Vision in de Hamburger Kunsthalle in Duitsland. Het was de laatste week van de tentoonstelling en dus druk en ik had vooral de werken van Richter in mijn hoofd, waar ik meermaals al tentoongesteld werk van had gezien. Eenmaal binnen trof juist het werk van Celmins me, haar hyperrealistische potloodtekeningen, de precisie, de aandacht. Verrassend waren de grote gelijkenissen tussen haar en Richters werken, alsof ze jarenlang een visueel dialoog hadden gevoerd, plots onthuld door de Hamburger Kunsthalle.

Lees meer artikelen en recensies van Hagar Schuringa