Crypto-ondernemer Sam Bankman-Fried: een weldoener die andermans miljarden verkwanselde

De dranghekken met „Road closed” erop staan nog in de berm van Cooksey Lane in Palo Alto, Californië. Het zijn restanten van een wegblokkade uit januari, bedoeld om publiek weg te houden van het ouderlijk huis van crypto-ondernemer Sam Bankman-Fried (31). De oprichter en topman van cryptobeurs FTX is hoofdverdachte in een van de grootste financiële fraudeschandalen uit de Amerikaanse geschiedenis.

Het is rustig in de groene villawijk, waar voornamelijk professoren wonen van de nabije Stanford-universiteit. Het is april, ruim drie maanden na Bankman-Frieds arrestatie, en de aandacht van de pers is even weggeëbd. De beveiligers voor het huis, die journalisten en woedende slachtoffers op afstand hielden, zijn verdwenen.

In het huis van zijn ouders wacht ‘SBF’, met enkelband, op zijn proces. Politieagenten arresteerden hem vorig jaar december in zijn huis op de Bahama’s. Bankman-Fried wordt onder meer verdacht van samenzwering, witwassen en fraude. Hij zou investeerders en klanten voor miljarden hebben opgelicht. Naar verluidt gebruikte SBF geld van FTX-klanten om grote verliezen in zijn crypo-investeringen goed te maken.

Op de oprit van het huis in Cooksey Lane pakt vader Joseph Bankman net iets uit de kofferbak van zijn zilvergrijze Toyota, als hij de verslaggever van NRC opmerkt. Hij draait zich om en gaat snel naar binnen.

Amerikaanse journalisten die SBF thuis interviewden, beschreven diens leven in zijn thuisgevangenis. Maanden zat hij binnen met zijn herdershond Sandor, van zijn ouders gekregen om de eenzaamheid te verdrijven. Hij bracht zijn dagen door met gamen – vooral het fantasykaartspel Storybook Brawl – en veganistische hamburgers. Tussendoor werkte hij met zijn advocaten aan zijn verdediging.

Vorige maand eindigde SBF’s huisarrest abrupt, nadat de rechter had besloten hem alsnog naar de gevangenis te sturen in New York. Gebleken was dat SBF vanuit zijn ouderlijk huis stiekem contact zocht met oud-collega’s. Ook probeerde hij zijn zaak te beïnvloeden, onder meer door belastend materiaal over een getuige mee te geven aan een journalist van The New York Times. Het ging om documenten over zijn rechterhand Caroline Ellison, met wie SBF een liefdesrelatie onderhield en die zich inmiddels tegen hem heeft gekeerd.

Komende dinsdag, om half 10 ’s ochtends, begint Sam Bankman-Frieds proces met zijn voorgeleiding in de rechtbank in New York. De rechtszaak zal naar verwachting zes weken duren. Als hij schuldig wordt bevonden, kan hij tot honderd jaar gevangenisstraf krijgen.

Wie is Sam Bankman-Fried? En hoe kon het gebeuren dat Silicon Valley opnieuw blind was voor de luchtkastelen van een jonge ondernemer?

Luxe penthouse

Sam Bankman-Fried werd geboren op 6 maart 1992 in Stanford, als eerste zoon van Joseph Bankman en Barbara Fried. Beiden zijn, nog steeds, hoogleraar aan de gelijknamige universiteit.

SBF was een introvert, extreem slim kind, dat zich fanatiek bezighield met honkbalstatistieken en wiskundige puzzels. Het gezin Bankman-Fried was ‘utilitair’, aldus tijdschrift The New Yorkerin een uitgebreid profiel. SBF leerde van zijn ouders dat hij een manier van leven moest nastreven met maximaal nut voor de maatschappij. En wie veel geld verdient, kan ook veel weggeven.

Daarom koos hij na een studie natuurkunde voor een carrière als trader op Wall Street. In 2017 begon hij zijn eigen hedgefonds: Alameda Research, dat zich specialiseerde in cryptohandel. Twee jaar later, op 27-jarige leeftijd, richtte hij FTX op, een platform waarop klanten zelf in cryptomunten kunnen handelen en beleggen. Om uit het zicht te blijven van Amerikaanse toezichthouders, bezorgd om de risico’s van de handel in onvoorspelbare cryptomunten, runde SBF zijn bedrijven onder meer vanuit Hongkong en vanaf de Bahama’s.

FTX was op zijn hoogtepunt goed voor 4 tot 9 procent van de wereldhandel in crypto. Bij een investeringsronde, begin 2022, waarbij FTX 400 miljoen dollar ophaalde, bleek het bedrijf 32 miljard dollar (toen 31 miljard euro) waard – nog geen drie jaar na oprichting.

Om uit het zicht te blijven van Amerikaanse toezichthouders runde SBF zijn bedrijven onder meer vanaf de Bahama’s

Bankman-Fried, inmiddels multimiljardair, belandde in 2021 en 2022 op de covers van de Amerikaanse zakentijdschriften Forbes („Alleen Zuckerberg was zo jong zo rijk!”) en Fortune („De volgende Warren Buffett?”). Zijn fortuin gebruikte hij deels om politieke invloed te krijgen. Bankman-Fried doneerde 100 miljoen dollar aan de verkiezingscampagnes van zowel Republikeinse als Democratische Congresleden. Het maakte hem een belangrijke gesprekspartner in Washington in de discussie over de regulering van crypto.

En dat met flitshandel in cryptomunten vanuit het ‘hoofdkantoor’ van FTX in de Bahama’s, in feite een luxe penthouse in een lokaal resort waar werknemers woonden en werkten. Journalisten reconstrueerden hoe FTX-personeel de dagen doorbracht, high van de amfetamine om maar zo lang mogelijk door te werken. Na afloop belandden werknemers regelmatig met elkaar in bed.

Sam Bankman-Fried arriveert bij de rechtbank. Foto Eduardo Munoz / Reuters

Zolang FTX maar meer gebruikers bleef trekken en de cryptokoersen bleven stijgen, kon het investeerders weinig schelen. Ze vielen voor de vergezichten van Bankman-Fried, altijd gekleed in korte broek en tussen de vergaderingen slapend op een zitzak naast zijn computer.

Marius Jansen, een van de oprichters van de van oorsprong Nederlandse cryptobeurs Deribit, maakte SBF twee keer van dichtbij mee, vertelt hij aan de telefoon. Een keer in een panel in Hongkong – „wat ik me daarvan herinner, is dat hij veel te laat kwam” – en tijdens een video-overleg tussen hun beiden. Alameda Research, het cryptohandelshuis van SBF, was een grote klant van Deribit. „Hij was heel schuchter. Keek alle kanten op en bewoog veel op zijn stoel. Wat een rare vogel, dacht ik.”

Alameda Research wilde een lening afsluiten bij Deribit, vertelt Jansen. „Maar mijn broer wilde dat niet, die had via via al eens gehoord dat Alameda geen zuivere koffie was.”

Het panel in Hongkong, eind 2018, was het laatste contact. Kort daarna werd FTX opgericht, dat razendsnel uitgroeide tot een grote concurrent van Deribit. Dat het zo mis zou gaan als bij FTX had hij niet voor mogelijk gehouden. „Regel één voor cryptobeurzen is: zorg dat de centen van je klanten veilig staan”, zegt Jansen. „En regel twee: geef centen van je klanten niet uit. Dat hebben zij wel gedaan.”

Waar ging het mis? Toen in de loop van 2022 de cryptokoersen begonnen te dalen, liepen de verliezen van Alameda Research op. De tekorten werden gedekt met geld van FTX-klanten. Nadat cryptosite Coindesk begin november publiceerde over de banden tussen FTX en Alameda Research en de grote tekorten op de balans, stortte het imperium van SBF in. Een week later was FTX failliet. Miljarden dollars van miljoenen FTX-klanten bleken spoorloos.

Lees hier het verhaal terug over die ander gevallen held in Silicon Valley. ‘De val van Adam Neumann’ (2019)

Goede intenties

Ook werknemers van FTX en Alameda die met grote korting aandelen hadden kunnen kopen in hun werkgever, verloren veel. Zoals Aditya Baradwaj, die „al zijn spaargeld” kwijtraakte, zo vertelt hij in een telefoongesprek.

Software-ontwikkelaar Baradwaj had in 2021 zijn baan bij Google opgezegd om bij Alameda Research te werken. Op zijn eerste dag zag hij Bankman-Fried zitten, in het midden van het kantoor. „Hij was aan het bellen en speelde tegelijkertijd een computerspel”, zegt Baradwaj. „Later begreep ik dat dit typisch iets voor hem is.”

Bankman-Fried en hij voerden vooral gesprekken over ‘effectief altruïsme’, een beweging waarbij aanhangers hun leven wijden aan ‘goed doen’. SBF merkte daarbij op dat hij in de crypto zat omdat hij daarin het meest kon verdienen. Zijn plan was dat geld dan weer, vanuit de filosofie van zijn ouders, te besteden aan liefdadigheid.

Baradwaj denkt dat Bankman-Fried daarin oprecht was. „Ik ben ervan overtuigd dat Sam dit alles deed met goede intenties, niet met de bedoeling geld te stelen”, zegt hij. „Hij nam daarbij een aantal vreselijke en riskante beslissingen. Met enorme, schadelijke gevolgen.”

Pas vlak voor de totale ineenstorting, op 9 november 2022, realiseerde Baradwaj zich hoe groot die gevolgen waren. Caroline Ellison vertelde toen op een vergadering met alle werknemers van Alameda Research dat het bedrijf geld van FTX-klanten gebruikte om de gaten bij Alameda te dichten. „We waren in shock. Iedereen nam ontslag en vertrok naar huis. Sindsdien volg ik de zaak via het nieuws.”

FTX-personeel bracht de dagen high van de amfetamine door om zo lang mogelijk door te werken

De vraag die rest: hoe kon iedereen zo blind zijn voor de chaos achter de bedrijfsvoering van Sam Bankman-Fried? De boekhouding van FTX was, zo bleek uit het faillissementsverslag, een puinhoop. Een simpel klantregister of declaratiesysteem ontbrak. En werknemers leenden geld van FTX om huizen te kopen, zonder dat dit intern werd vastgelegd.

Investeerders in Silicon Valley zochten tot voor kort, opgejaagd door lage rente, naar bedrijven om hun miljoenen in te steken. Daarbij vertrouwende ze te vaak, zo bleek achteraf, hun geld toe aan charismatische individuen met een goed verhaal, zonder de financiële basis onder het bedrijf zelf goed te controleren.

Dat ging drie keer vreselijk mis. Zoals bij Adam Neumann, die miljarden verloor met kantoorverhuurder WeWork en gedwongen aftrad. Of bij Elizabeth Holmes, die investeerders misleidde met biotechbedrijf Theranos en vorig jaar tot elf jaar gevangenisstraf werd veroordeeld. En nu dus Sam Bankman-Fried.

„In Silicon Valley gelooft iedereen dat vertrouwen geven zich uiteindelijk terugverdient”, zegt Baradwaj. „Sam had een meeslepend verhaal. Goed doen in de wereld. Iets doen voor anderen. Dat voelt goed. Zo krijg je iedereen mee.”

Lees hier het verhaal over ‘De val van Elizabeth Holmes’ (2021)