Column | Voorzichtig met die fragiele Europese orde

‘Onder de huidige omstandigheden – omstandigheden waar Europa niet gauw vanaf komt – is het Europese systeem van cohesie, gebaseerd op algemeen aanvaarde principes en verdragen waarin elke grote en kleine staat zijn plek heeft, toch de beste oplossing. De vernietiging van dat systeem zou een ramp zijn, omdat niet één van de staten in dat systeem geïsoleerd kan blijven, en ze dus allemaal weer nieuwe politieke combinaties gaan vormen en nieuwe maatregelen gaan nemen om zichzelf te beschermen; nieuwe allianties, ontwrichtingen, verzoeningen, intriges, onberekenbare complicaties en duizend verschillende mogelijkheden, allemaal even fataal, kunnen ons een nieuwe oorlog brengen – ofwel (want die twee zijn ongeveer synoniem) een definitieve omverwerping van de huidige sociale orde in Europa.”

Sorry voor dit uitgebreide citaat, met zinnen die zo lang zijn dat je ze tweemaal moet lezen. Maar lees het. Want het werd neergepend in 1818, tweehonderd jaar geleden, en heeft niets aan actualiteit ingeboet.

Auteur is Friedrich von Gentz, medewerker van de Habsburgse minister van Buitenlandse Zaken Klemens von Metternich. Von Gentz was secretaris van het Weens Congres van 1814-1815, waar Europese machten na de Napoleontische oorlogen een nieuwe continentale orde optuigden. Het maakt weinig uit wat voor soort systeem Europa heeft, schreef Von Gentz, in teksten die teruggevonden zijn in Metternichs Nachgelassene Papieren. Perfect is het nooit. Maar er moet een systeem zijn, met regels waar iedereen mee kan leven en waar iedereen zich aan houdt. Met zoveel landjes en volkeren op één continent wordt het anders grote rotzooi.

Dit is wat er nu weer op het spel staat, in een tijd waarin oude zekerheden snel verdwijnen en de Europese politiek onder hoogspanning staat: nu Rusland Europese landen van het gas afsluit en ze tegen elkaar opzet, zie je andermaal hoe fragiel ‘orde’ eigenlijk is. En hoe makkelijk verdragen en instituties kapot vallen. We moeten er dus voorzichtig mee zijn.

Europese regeringen lijken dat te beseffen. Ze zien de energiecrisis en inflatie voor wat ze zijn: oorlogsverklaringen van president Poetin, bedoeld om Europa zoveel pijn te doen dat het zijn steun aan Oekraïne intrekt. Zo hoopt hij een kans te hebben om met zijn gedemotiveerde leger en aftandse wapentuig Oekraïne toch nog te veroveren. Tot nog toe trappen alleen de Baudets, Straches en Le Pens erin. Veel andere Europeanen niet.

Zeker, Tsjechen en Duitsers protesteerden deze week al tegen de krankzinnige energieprijzen. Kanselier Scholz kreeg pittige vragen van burgers in Essen – of de verzorgingsstaat kan blijven bestaan en of het extra geld voor defensie niet beter naar onderwijs of zorg kan. Die zorgen hebben burgers in heel Europa. Tegelijkertijd weet iedereen dat niet Europa het meest in Oekraïne investeert, maar Amerika. En dat de Europese landen die het meeste voor Oekraïne doen – Polen en de Baltische staten (waar de inflatie boven de 20 procent is) juist geen krimp geven, integendeel. Zelfs Hongarije, dat als enige weigerde de Europese sancties tegen Rusland te verlengen (dat moet elk halfjaar), voegde zich uiteindelijk. Het land is volkomen geïsoleerd in Europa, ook omdat het geen poot uitsteekt voor Oekraïne.

In de huidige turbulentie is het logisch dat burgers ongerust zijn. Maar regeringen steken miljarden in sociale maatregelen, geven energiebedrijven kredietlijnen en onderhandelen over de meest ingrijpende hervorming van het Europese energiestelsel ooit. Deskundigen lijken er wel vertrouwen in te hebben. De directeur van het Internationaal Energieagentschap, Fatih Birol, schreef in de Financial Times dat de plek van Rusland in het energiesysteem verandert, „en niet in zijn voordeel”. Oud-IMF-econoom Olivier Blanchard en Nobelprijswinnaar Jean Tirole zeiden op de Franse radio dat de inflatie en energiecrisis „tijdelijk” zijn en dat er geen reden is voor paniek.

Volhouden dus. De Europese orde, Von Gentz wist het al, is de beste bescherming tegen chaos en despotie.