Column | Religie + wetenschap = kunst + alchemie

Wetenschappers zijn ontroerende wezens, kijk maar naar dat fossiel in een vitrine in het Utrechtse Catharijneconvent. Het lijkt een soort baby en in 1726 stelde een natuurkundige vast dat het hier ging om een slachtoffer van de bijbelse zondvloed. Oftewel; dit was een originele getuige van Goddelijk ingrijpen. Maar… hij had de voorpootjes over het hoofd gezien. Dit was geen mensje, het was een reuzensalamander. Maakt dat het fossiel minder waard? Vind ik niet. Het leidde tot een grandioze fantasie (zondvloed, mens, God) en werd zelf een kunstwerk. Found art die oproept hoe er drie eeuwen geleden gedacht werd, gehoopt en geloofd.

De salamander is te zien in de tentoonstelling De schepping van de wetenschap, waar ik diverse meneren-duo’s afluister die elkaar staan af te troeven met hooggeleerde kennis. Zij weten alles al. Ik zoek naar een som: wetenschap + religie = kunst. Ik zie de wetenschap hartstochtelijk op ontdekkingstocht gaan, ik zie de Kerk even hartstochtelijk tegenstribbelen. En allebei komen ze uit bij de kunsten. Een 13de-eeuwse monnik schilderde met schitterende miniaturen hoe de Schepping in zeven dagen is verlopen. Een 16de-eeuwse sterrenkundige creëerde een verbluffend astrolabium.

Ik zie zalen met aandacht voor de kosmos, de medische wetenschap, de studie van de natuur, de paleontologie. Maar waar is de alchemie? De alchemisten zijn de kunstenaars van de Kerk en van de wetenschap. Vrijdenkers die hun verbeelding volgen, op zoek naar uitsluitsel over het maken van goud, over de harmonie van het heelal, over de zuivere ziel.

Maar wie goud maakt waant zich God, en ook heelal en ziel zijn Gods domein. En de magie die de alchemist claimt, met dromen over de steen der wijzen en levenselixer, is voorbehouden aan God. Die mag wonderen doen, zij niet. De paus had door dat er werd gemikt op het ontsluieren van Gods werken. Hij verbood de alchemie in 1317.

Driehonderd jaar later, in 1632, verbood het Vaticaan Galileo Galilei zijn onderzoek naar de ketterse overtuiging dat de aarde om de zon draaide. Galilei had geen boodschap aan de vrees van de Kerk voor ontdekkingen die Bijbel en geloof zouden ondergraven. Hij ging door. Van het boek dat zijn studie opleverde, ligt op deze tentoonstelling een eerste druk. Verboden door het Vaticaan, uitgegeven in Leiden.

Van de alchemisten ontbreekt hier ieder spoor. En dat is jammer want ook zij lieten zich niet stuiten door de Kerk, ook zij kozen voor hun verbeelding. Ze stonden aan de wieg van de farmacie en de chemie, met indrukwekkende bijvangst, van buskruit tot fosfor, van porselein tot de ontwikkeling van destilleerkolven. Ik weet het, ongevraagd advies is irritant. En toch moet het even: psst, Catharijneconvent, overweeg voor de toekomst een expositie over de liaisons dangereuses van alchemie en Kerk. Wat zou dat geweldig zijn.

Delen Mail de redactie