Column | Juist in deze crisistijd moet Europa vaart zetten achter handelsakkoorden

De oorlog in Oekraïne verandert de wereld, en Europa, op allerlei manieren. Eén voorbeeld zag je deze week in de Eerste Kamer: de PvdA gaf haar verzet op tegen het handelsakkoord van de EU met Canada. Daarmee werd Nederland, na jaren talmen, het zestiende EU-land dat dit verdrag eindelijk ratificeerde. PvdA-senator Ruud Koole verdedigde deze ommezwaai door te zeggen dat CETA niet ideaal is maar „wel bijdraagt aan een krachtige EU in een instabiele wereld”. Hoongelach was zijn deel. Nou, dat moet dan maar. Koole heeft ten minste begrepen dat de hazen sinds 24 februari, toen Rusland Oekraïne binnenviel, anders zijn gaan lopen.

Hij is niet de enige. Ook in andere EU-landen, zoals Duitsland, zit plotseling schot in de ratificatie van die delen van CETA waar nationale parlementen over meebeslissen (het grootste deel, waarover ze niet meebeslissen, is allang van kracht). Want wij betalen in Europa een hoge prijs voor de sancties tegen Rusland en de Russische tegensancties. Niet-westerse bedrijven en landen springen in het gat. Sommige handelsstromen gaan straks buiten Europa om. Mede hierdoor kelderen onze groeiprognoses. Als we dit binnen de perken willen houden, moeten we proberen om handel met gelijkgestemde landen – zoals Canada, waarmee wij veel normen en waarden delen – te versterken. In oorlogstijd koester je je vrienden.

Dat betekent niet dat wij onze standaarden enorm moeten verlagen. Zo dramatisch is het niet. Canada hanteert standaarden die óf redelijk vergelijkbaar zijn met de onze, óf voortkomen uit dezelfde preoccupatie (klimaat, consumentenbescherming, burgerrechten). Het betekent wel dat we iets minder kieskeurig moeten zijn. We kunnen op veel slakken zout blijven leggen, maar niet meer op allemaal.

Vroeger speelde de geopolitiek amper mee als de EU handelsakkoorden sloot. We zijn de grootste markt ter wereld. Wereldwijd willen bedrijven zakendoen in Europa: als je in één EU-land binnenkomt, ben je meteen in 27 landen binnen – of meer, want niet-EU-landen als Noorwegen of Zwitserland doen grotendeels ook aan die markt mee. Daardoor kunnen Europese onderhandelaars superstreng en kieskeurig zijn. Ze staan zo sterk dat ze, als wij in Brussel klimaat- of andere regels aanscherpen, over de hele wereld bestaande handelsakkoorden opnieuw worden uitonderhandeld. Veel landen haten dat: Europeanen die hen de wet voorschrijven over lhbti+-rechten of klimaat. Maar als je de helft van je textiel in Europa verkoopt, heb je weinig keus: als je nee zegt, stort je economie in.

Vanwege dit ‘Brussel-effect’ is de EU als handelsblok zo machtig. We zijn de grootste markt, met de hoogste standaarden ter wereld, die ook nog eens worden afgedwongen. Daarmee geven wij de global governance, of wat ervan over is, redelijk Europees vorm.

Als we geen handel met Rusland kunnen drijven, of straks met China, moeten we diversifiëren. In Den Haag ziet men dat.

De oorlog in Oekraïne ondermijnt dit effect. De polarisering tussen rivaliserende grootmachten en tussen democratische en autocratische landen verstoort mondiale handelsstromen. De Wereldbank voorspelt dit jaar, door de oorlog, een neergang van 1 procent. Landen boycotten rivalen en vijanden, en bevoordelen bondgenoten. Iedereen probeert iedereen zijn kant op te trekken. Veel sancties gaan voorlopig niet weg. De kans op conflicten stijgt.

Nu de geopolitiek schaduwen werpt over handel en welvaart, moeten we harder lopen om beide op gang te houden. Als we geen handel met Rusland kunnen drijven, of straks met China, moeten we diversifiëren. In Den Haag ziet men dat. Ook Duitse regeringspartijen worden minder sentimenteel over de verguisde arbitragepanels binnen CETA, en wegen dat in het grotere verhaal. In het EU-akkoord met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen, dat vastzit op bescherming van het regenwoud, zit beweging. De Commissie tekende laatst een handelsakkoord met Nieuw-Zeeland. Onderhandelingen met India zitten in de lift.

Jean Monnet, grondlegger van de EU, gaf toe dat Europa zichzelf door interne twisten vaak lamlegt. Maar soms, zei hij, „concentreren we ons ineens op één aspect, en dan beweegt alles mee”. Precies wat hier lijkt te gebeuren.