Column | Het netwerkeffect: de Twitter-chaos van Musk geeft Mastodon vleugels

Voor onderhoudend drama hoef je je tv niet aan te zetten. Volg gewoon de techsector: kijk een miniserie over de implosie van FTX, de cryptobeurs die in één week miljarden dollars verspeelde. Of volg de Twitter-soap: elke dag zakt het berichtennetwerk weer een stukje verder door zijn hoeven.

De chaos bij FTX en Twitter toont aan hoe kwetsbaar centraal geleide systemen zijn. Zeker als één dictatoriaal type de touwtjes in handen heeft. FTX-oprichter Sam Bankman-Fried had de vrije hand en trok iedereen mee in zijn val. En onder leiding van Elon Musk brokkelt Twitters infrastructuur, die al brak was, verder af. Musk ontsloeg de helft van de medewerkers die verstand hebben van netwerktechniek. Medewerkers die kritiek uiten en geen 80-urige werkweek ambiëren, worden alsnog ontslagen of stappen zelf op.

De Twitter-managers die verantwoordelijk waren voor veiligheid, moderatie en klachtenafhandeling zijn zelf vertrokken. Zij voelen de bui hangen: toezichthouders kunnen weer miljoenenboetes opleggen aan een bedrijf dat failliet zou kunnen gaan.

Het negatieve netwerkeffect

Twitter werd invloedrijk omdat het dé plek is om nieuws te volgen en erover mee te praten. Dat is het netwerkeffect – hoe meer mensen ergens zijn, hoe meer nieuwe mensen het aantrekt.

Het netwerkeffect werkt ook andersom: Twitter raakt in een negatieve spiraal door het vertrek van adverteerders, medewerkers en actieve gebruikers. In de maalstroom vol bots en spam zijn de belangrijke tweets lastig van de onbelangrijke te scheiden. Zelf twitteren lijkt op ‘uit een voorbijrazende sneltrein iets schreeuwen naar mensen op het perron’ (aldus cabaretier Micha Wertheim).

Overstappen naar een ander platform is lastig omdat een commercieel berichtennetwerk als Twitter zijn technologie afschermt. Maar wat als je nou niet zou hoeven overstappen? En als je nou niet langer afhankelijk zou zijn van commerciële netwerken?

Dat is het idee achter Mastodon. Dit is een decentraal alternatief voor de omheinde netwerken van grote techbedrijven. In Mastodons ‘fediverse’ (federatie van onderling verbonden maar onafhankelijke servers) kan iedereen zijn eigen server of ‘instance’ bouwen, en daar zelf de regels bepalen.

Gebruikers krijgen een soort mailadres waarmee ze ook met andere, verbonden Mastodon-netwerken kunnen communiceren. Zoals je vanuit Gmail berichten naar Hotmail of je eigen mailserver kunt sturen: een netwerk van netwerken met één verbindend protocol. Als het internet zelf.

Mastodon vertoont trekjes van Twitter; met ‘toots’ in plaats van tweets. Er zijn hashtags, maar geen advertenties. Want het is gratis.

De in Duitsland woonachtige Eugen Rochko ontwierp Mastodon in 2016 als een alternatief voor Twitter. Hij was bang dat de rechtse techmiljardair Peter Thiel Twitter zou overnemen om de Amerikaanse verkiezingen te beïnvloeden. Thiel zat naar verluidt ook achter Musks overname van Twitter – ook weer onder het mom van ‘absolute’ vrijheid van meningsuiting.

„In plaats van een Amerikaans bedrijf dat wereldwijd bepaalt wat je mag lezen en wat niet, kun je beter in elke groep en elk land je eigen regels bepalen voor social media”, vertelde Rochko in een interview. Hij is de enige betaalde kracht van Mastodon en ontvangt een vergoeding van 2.400 euro per maand. Mastodon draait op giften (van de Duitse overheid, de EU en de Nederlandse organisatie NLnet) en leunt op vrijwilligers.

Een dansende banaan

Sinds Musk twee weken geleden Twitter overnam groeide Mastodon naar 1,6 miljoen gebruikers. Niets vergeleken met Twitter (238 miljoen) maar je moet ergens beginnen. Op de Nederlandse server mastodon.nl verzesvoudigde het aantal gebruikers in twee weken van 3.000 naar 18.000. Het begint gezellig te worden op Mastodon.

Afgelopen weekend keken de mastodon.nl-leden naar een dansende banaan en de mededeling ‘even geduld a.u.b’: de server was twaalf uur uit de lucht voor een broodnodige upgrade.

Maarten den Braber werkte met zijn mede-beheerders zaterdagnacht door om de server van de Duitse hoster naar een Nederlands bedrijf te verplaatsen en meteen te upgraden. „Het duurde wat lang omdat de Duitse hoster de uploadsnelheid afkneep. Er stonden een half miljoen berichten klaar om verstuurd te worden, maar nu draait Mastodon.nl sneller dan ooit.”

Mastodon is een hobby-project voor Den Braber, die een baan in de zorg heeft. Tot voor kort kostte het onderhoud hem een paar uur per maand. De verantwoordelijkheid groeit: een instance draaiende houden vergt behalve upgrades een dikke huid bij discussies over moderatie en blokkades.

Mastodon.nl telt nu vijf moderatoren. Als beheerder kan Den Braber ook andere Mastodon-servers blokkeren. Dat scheelt de moderatoren een hoop werk. „Een Japanse Mastodon-instance met Manga-strips die naar porno neigen, blokkeren we. Er is geen algemene blacklist op Mastodon – dat zou afbreuk doen aan het decentrale karakter.”

Instances die mastodon.nl ook blokkeert zijn extreem-rechtse sociale media als GAB en Truth Social van Donald Trump. Want ook die netwerken stapten over op Mastodon-techniek nadat ze van Twitter verdreven waren. Ze hebben hun servers zelf ook afgesloten voor Mastodon-gebruikers van buiten, zodat hun free speech-wereld niet verstoord wordt. Truth Social wilde eerst niet toegeven dat het Mastodons code gebruikt. Typisch Trump: daar was eerst een rechtszaak voor nodig.

Is Mastodon de hype waard?

Een open platform dat vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel heeft, zou een publieke dienst moeten zijn. Niet een product dat betaald wordt met advertenties, bestuurd door een onbetrouwbare baas. Het decentrale systeem van Mastodon is niet erg efficiënt: al die verschillende servers brengen op de achtergrond veel dubbel werk met zich mee. Daar waar big tech streeft naar schaalgrootte en winstmaximalisatie heeft het fediverse van Mastodon er baat bij dat het aantal gebruikers per instance overzichtelijk blijft en er niet één centrale verzamelplaats ontstaat.

Mastodon staat in de kinderschoenen – het is nog niet de gestroomlijnde gebruikerservaring als Twitter. Je moet zelf op zoek naar je interessegebieden – er is geen algoritme dat je op weg helpt.

Instances kunnen te maken hebben met je nationaliteit, je hobby, je werk. De Duitse overheid heeft zijn eigen Mastodon-instance – iets wat de Nederlandse overheid ook moet overwegen. Denk aan het netwerkeffect: hoe meer mensen en organisaties – media met name – zich aansluiten, des te aantrekkelijk om Twitter los te laten.

Is Mastodon ingewikkeld? Dat valt wel mee. En als Donald Trump het kan, dan kan jij het ook.