Duizenden uitgestelde operaties en gemiste kerstborrels: stakingen zorgen voor chaos in het VK

Vossen en ratten knabbelen aan kerstkaarten en pakketjes die buiten de depots liggen te wachten op bezorging. Treinreizigers missen kerstborrels op werk, studenten moeten colleges overslaan omdat ze anders niet op tijd thuiskomen voor Kerst. Duizenden heup-, knie- en staaroperaties moeten worden uitgesteld.

Wanneer mag de wanorde in het Verenigd Koninkrijk een algemene staking heten, vragen veel Britten zich af, nu samenlevingsbreed beroepsgroepen staken voor betere arbeidsvoorwaarden en voor een loonstijging die tenminste gelijk is aan de inflatie. Deze week staken onder meer werknemers van de post, de energiesector en de spoorwegen, en leggen voor het eerst in de geschiedenis tienduizenden verpleegkundigen hun werk neer. Volgende week komt daar het ambulancepersoneel bij en staken ook het treinpersoneel en de postbezorgers opnieuw.

Het aantal ‘verloren’ werkdagen in het Verenigd Koninkrijk zou deze maand rond de 1 miljoen uitkomen. Een relatief hoog aantal, aangezien van juni tot aan oktober zo’n 1,1 miljoen dagen aan stakingen verloren gingen – dat was al het hoogste aantal in vijf maanden sinds de jaren negentig. Meer dan genoeg om te ontregelen – tegelijk zijn dit minieme cijfers in vergelijking met eind jaren zeventig, toen de vakbonden samenwerkten tegen de regering van Margaret Thatcher. Toen gingen bijvoorbeeld alleen in de maand september 1979 al zo’n 12 miljoen werkdagen verloren.

Naar de voedselbank

In de private sector zijn ook stakingen, maar komen bonden en werkgevers sneller tot afspraken. Daar zijn al meerdere overeenkomsten gesloten. Maar in de publieke sector – en hier zitten de grootste groepen stakers – geeft de regering van premier Rishi Sunak niet toe. Zijn ministers wijzen naar de adviesorganen die per sector onafhankelijk aanbevelingen doen, over wat zij als een faire loonstijging zien. De regering neemt die aanbevelingen over en zegt weinig meer te kunnen doen dan dat, maar de vakbonden zien die adviesorganen als verlengstuk van de regering en willen meer.

De lonen in de publieke sector stijgen in het algemeen ook minder dan in het bedrijfsleven. De salarissen van verpleegkundigen die voor de Britse gezondheidsdienst NHS werken, zijn de afgelopen jaren bijvoorbeeld vaak bevroren. Volgens adviesbureau London Economics zijn de reële lonen er hier en daar zelfs 20 procent op achteruit gegaan ten opzichte van twaalf jaar geleden. Dat zet de huidige eis van de vakbond voor 19 procent stijging in salaris wel in perspectief. In een peiling zei zo’n 14 procent van de verpleegkundigen en andere zorgverleners de afgelopen maanden naar een voedselbank te zijn gegaan.

Lees ook: Deze cursus goedkoop koken helpt Britten rondkomen in tijden van inflatie

Rishi Sunak en zijn vakministers houden vol dat toegeven aan de eisen van de vakbonden, de overheid zo’n 28 miljard pond per jaar zou kosten, wat zou neerkomen op een bedrag van 1.000 pond (omgerekend ongeveer 1.160 euro) per huishouden. Ook waarschuwt Sunak dat hogere lonen inflatie in de hand werken en dat er een loon-prijsspiraal zal ontstaan, waardoor de inflatie zou toenemen en langer aanhouden. „We moeten de inflatie onder controle krijgen, dat is in het belang van iedereen in dit land. Daarom moeten we loonstijgingen beperken tot het redelijke”, zei Sunak tegen nieuwszender ITV.

Economen betwisten zijn beweringen. Het genoemde bedrag van 28 miljard pond ligt zo’n 10 miljard pond te hoog, stelt het Institute for Fiscal Studies (IFS), een economisch onderzoeksinstituut in Londen. Want een deel van de salarisstijgingen is al in de huidige begrotingen meegenomen en hogere lonen betekenen ook extra belastinginkomsten. Ook zegt het IFS dat het inflatie versterkende effect van loonstijgingen in de publieke sector zal meevallen. Anders dan in het bedrijfsleven zullen scholen en ziekenhuizen de kosten van de hogere salarissen namelijk niet doorberekenen in de prijs van hun ‘product’. De zorg van de gezondheidsdienst NHS is gratis voor inwoners van het VK; ze betalen geen ziektekostenpremie. Het verhogen van de salarissen is een politieke keuze.

Moeilijk voor Labour

Ondanks dit soort gaten in de redeneringen van de Conservatieve regering zijn de stakingen voor de Labour-partij een lastig onderwerp om oppositie op te voeren. Labour-leider Keir Starmer wil graag serieus genomen worden, zodat Britten hem als geschikte volgende premier zien. Ook Labour zou de looneis van 19 procent van de verpleegkundigen niet kunnen betalen, zeiden Starmer en zijn schaduwminister van Volksgezondheid bijvoorbeeld eerlijk.

Starmer heeft zijn fractiegenoten in het Lagerhuis praktisch verboden om zich te laten zien bij stakingen, omdat zoiets niet zou passen bij een schaduwregering. Maar de linkerflank van de partij vindt dat onzin, en is juist van mening dat Labour solidariteit met de werknemers moet laten zien. Afgelopen zomer legden prominente Lagerhuisleden, onder wie plaatsvervangend leider Angela Rayner, Starmers instructies dan ook naast zich neer.

Labour-leider Starmer verbiedt zijn fractiegenoten praktisch om zich te laten zien bij stakingen

Intussen heeft de regering-Sunak wetgeving in de maak om het organiseren van stakingen moeilijker te maken. In het VK moeten leden van de vakbond vooraf instemmen met een staking. De drempel daarvoor zou omhooggaan van 40 naar 50 procent stemmen vóór. Ook wil Sunak een wettelijk minimum invoeren voor dienstverlening in het openbaar vervoer tijdens stakingen, een bepaald percentage van de treinen moet dan blijven rijden. Zoiets verzacht het verstorende element van stakingen, maar die zijn natuurlijk juist bedoeld om het belang te laten zien van het werk dat werknemers doen.

Hoe dan ook komt die wetgeving niet op tijd om de stakingen van nu – of die van januari – te voorkomen. En tot nu toe heeft het Britse publiek relatief veel begrip voor de stakers: bijna de helft (46 procent) van de inwoners legt volgens peilingbureau YouGov de schuld van de stakingen van verpleegkundigen en ambulancepersoneel bij de regering. Bij de treinstakingen denkt 31 procent dat die aan de vakbonden liggen, maar 33 procent wijst ook hierbij naar de overheid. Zoveel sympathie hebben de meeste Britten niet meer voor de Conservatieve Partij, na alle politieke chaos dit jaar.