Column | Dit is geen klassenstrijd, maar een psychodrama

In Nederland draait het om het stikstofbeleid. In Frankrijk om een nieuwe wet die de pensioengerechtigde leeftijd optrekt van 62 naar 64 jaar. En in Oostenrijk om de strenge coronamaatregelen van afgelopen jaren. In allerlei Europese landen zoeken, en vinden, ontevreden burgers een andere stok om het ‘establishment’ mee te slaan. Maar de retoriek klinkt eender. Het zou hier om een klassenstrijd gaan, om arm tegen rijk, het volk tegen de elite.

Was het maar waar, zei Marcel Gauchet, een van de meest gerenommeerde sociologen van Frankrijk, tegen Die Zeit. „We beleven een psychodrama, geen klassenstrijd.”

Zeker, de woede is enorm. Toen de Franse president Emmanuel Macron maandag de pensioenwet niet door het parlement kreeg (zelfs verstokte voorstanders stemden tegen) en die wet ermaar door jaste met een noodprocedure waarvan zijn voorgangers zich ook geregeld hebben bediend, ging het hoogopgetaste huisvuil in sommige wijken van de hoofdstad in lichterlaaie.

Scholieren bezetten middelbare scholen, omdat „zelfs bankierskinderen ertegen zijn”. Een hunner zei: „We willen toch geen wereld waar arbeiders zo over zich heen laten lopen?” Elders gebruikten demonstranten de ‘be water’-techniek (kat en muis met de oproerpolitie) waarmee Hongkongers zich vorig jaar verzetten tegen inlijving in de Chinese dictatuur.

In Oostenrijks grootste deelstaat Neder-Oostenrijk, traditioneel een conservatief bolwerk, haalde de extreemrechtse FPÖ bij verkiezingen afgelopen week zulke hoge scores dat ze in de regering belandde.

Drie jaar geleden lag de partij nog in de touwen vanwege een pijnlijke video, waarin de toenmalige FPÖ-partijleider en vicekanselier een Russische lokvogel overheidscontracten beloofde als zij ’s lands grootste boulevardkrant zou kopen en hem positieve artikelen zou bezorgen. Maar de FPÖ krabbelt weer op, in deelstaten én landelijk.

De huidige conservatief-groene coalitie in Oostenrijk is zo impopulair dat de FPÖ in de nationale peilingen alweer bovenaan staat. De partijleider in deelstaat Neder-Oostenrijk, lid van een mannenclub waar recentelijk nog naziliederen werden gezongen, voerde campagne met lange litanieën tegen de (allang gestopte) coronamaatregelen. De regering zou een „coup” hebben gepleegd, burgers hebben geringeloord en zelfs dom hebben gehouden omdat scholen te lang dicht werden gehouden. De FPÖ eiste compensatie voor allen die boetes kregen na overtreding van die maatregelen. Een geweldige stok, zo bleek.

De nazi-liederenman is nu minister in de deelstaat, de compensatieregeling is in Neder-Oostenrijk officieel beleid. Toen een Weense journalist er vragen over stelde, snibde de conservatieve deelstaatpremier: „Aan uw accent kan ik niet afleiden of u Nieder-Österreicher bent” – om vervolgens uit te leggen dat ze in elitair Wenen op de provincie neerkijken

Nederland heeft de BBB die met de stikstofstok de elite om de oren slaat, en zich opwerpt als de stem van de verdrukten. Al leeft een deel van de achterban van riante Europese landbouwsubsidies – laat die eurocraat van een Frans Timmermans maar naar Den Haag komen als Caroline hem wil spreken.

Drie stokken, driemaal rauwe woede.

Over Frankrijk zegt Marcel Gauchet: mensen gedragen zich alsof het negentiende-eeuwse bergarbeiders zijn die tegen erbarmelijke werkomstandigheden protesteren. Ze weten dat het niet zo is.

Frankrijk is van een arm naoorlogs land een van ’s werelds rijkste landen geworden. Iedereen, zegt hij, begrijpt dat het pensioenstelsel op de schop moet: het is onbetaalbaar. Maar niemand kan afscheid nemen van de goodies die de socialisten hen destijds bezorgden – pensioen op je zestigste was hét cadeau van de nieuwe socialistische president François Mitterrand aan de geëmancipeerde, hoopvolle natie in 1981.

Dat is het ‘psychodrama’: terugverlangen naar de sociaal-politieke oogst van de trentes glorieuses, drie decennia tomeloze, naoorlogse vooruitgang. „Het pensioen is een surrogaat geworden voor socialisme”, zegt Gauchet.

Elk land heeft zijn eigen variant van dit trauma, versterkt door de pandemie en de oorlog in Oekraïne. Wat ontbreekt, is een nieuwe dynamiek. Iets goeds om weer in te geloven. Om vooruit te komen.

Caroline de Gruyter schrijft over politiek