Circulaire economie? Nederlands plastic gaat halve wereld over

Als inspecteurs de deuren van de containers in de Rotterdamse haven openzwaaien, kijken ze tegen grijze balen aan van elk een meter hoog. Het is samengeperst plastic afval. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) beoordeelt: is het vuil, loopt er geen modder vanaf, ruikt het schoon? Is het in orde, dan gaan de deuren weer dicht. De bestemming van het vrachtschip: Indonesië, Maleisië of Vietnam.

In totaal ging vorig jaar 170.000.000 kilo plastic afval van de Rotterdamse haven naar landen buiten de OESO. Reken je wat ruimer door ook de bestemming Turkije erbij te doen, dan komt daar 39.000.000 kilo bij.

En dat terwijl dat afval niet de halve wereld over hoeft, maar ook gewoon híer gerecyled kan worden. Eerder deze maand kwam de ILT met een kritische rapportage over zulke afvalexport. De dienst schrijft dat meer dan 80 procent van al dat plastic in die containerschepen „goed recyclebare afvalfolie” is. Het is, zegt de ILT, „kunststof van hoogwaardige kwaliteit”.

Om dit fenomeen beter te begrijpen, is het goed te beginnen bij de containers zelf. Wat zit daar nou precies in?

Dat is (voor zover bekend) geen huishoudelijk plastic afval. Wel zijn het vaak plastics uit de detailhandel. Denk aan het plastic afval van groothandels, supermarkten, bouwmarkten en drogisterijen. Zoals folies om opgestapelde dozen die misschien anders van de heftruck vallen, of het plastic om trays met blikken.

Meestal gaat het om ‘LDPE’ (lage dichtheid polyetheen). Dat is een simpele plastic folie die gewoon te recyclen is, maar naar dat recyclen is weinig vraag. De reden: virgin plastics (plastic gemaakt van ruwe olie) gebruiken voor nieuwe folie is goedkoper.

Paar honderd euro per duizend kilo

Bedrijven in Zuidoost-Azië hebben geld over voor dit plastic afval. Een paar honderd euro per duizend kilo, zegt een kenner van de markt. En aangezien het schip dat bestellingen uit Azië komt brengen ook weer terug moet, is de transportprijs laag. Zo ontstaat een handel. Ook onze buurlanden maken hier gebruik van: via de Rotterdamse haven vertrekt ook Duits en Belgisch afval naar Azië. Ook dat wordt in de cijfers van de ILT meegenomen. Vaak is het, eenmaal samengeperst en in de container, namelijk niet duidelijk wat wiens afval is.

Waarom willen deze verre landen dit afval hebben? Officieel om te recyclen. Afval dat direct bestemd is voor de stort, mógen bedrijven namelijk niet het land uit varen. Dat moet hier worden verbrand.

Om het plastic afval geschikt te maken voor recycling, moet het verder worden gesorteerd. En moeten labels en stickers eraf worden gehaald. In Zuidoost-Azië gaat dat met goedkope handarbeid. Bovendien hoeven deze landen zich niet te houden aan strenge Europese milieunormen. Dus het is goedkoper om afval in installaties in Azië te recyclen.

Maar het is zeker niet zo dat 100 procent van dat plastic in die containers naar Azië wordt gerecycled. Het blijkt in de praktijk soms toch te vervuild. En een deel is te bewerkelijk om te recyclen. Milieu-ngo’s, zoals Recycling Network Benelux, zeggen dat afval bestemd voor recycling in de praktijk soms toch in de natuur belandt.

Afvalexport is in de praktijk een „lucratieve en onoverzichtelijke business met milieuschade tot gevolg”. vindt de Vereniging Afvalbedrijven, een vertegenwoordiger van ruim vijftig bedrijven in de afvalketen. Net als de ILT is deze branchevereniging geen fan van deze export. Volgens de vereniging laat de praktijk zien dat „milieuvervuiling onbeheersbaar toeneemt als een land plastic afval accepteert voor recycling, zonder afvalverwerkende infrastructuur te hebben voor de reststromen uit de recyclingprocessen”.

Google eens ‘trash Indonesia’. Dat is een recept voor buikpijn. Foto’s van tientallen meters hoge bergen plastic afval en rivieren waar door de vervuiling het water bijna niet meer zichtbaar is. Maar de vraag blijft in hoeverre het afval uit Europa is waarmee landen als Indonesië overspoeld raken. In ieder geval is het afval deels van de landen zelf. Ze hebben een onderontwikkelde industrie voor het ophalen van afval. En er worden veel meer kleine verpakkingen (zoals voor wasmiddel) verkocht dan hier, die makkelijk zwerfvuil worden. Toch gaat de ILT zich aankomend jaar buigen over de vraag of het door Nederland geëxporteerde afval misschien de inzameling verdringt van lokaal plastic. Als westers afval verwerken meer geld oplevert, dan is er een risico dat het de voorkeur krijgt boven het goed verwerken van lokaal afval.

De afvalexport van Nederland naar landen buiten de Europese Unie neemt niet af. Het is nu net zo hoog als tien jaar geleden, blijkt uit een rapport van KPMG. Destijds verscheepten we onze zooi vooral naar China, maar dat land kwam in 2018 met een importverbod. Nieuwe topimporteur plastic afval: Indonesië.

Hoewel het niet verboden is, wil de ILT toch een vuist maken tegen het fenomeen. Want er liggen al jaren politieke plannen voor een ‘circulaire economie’. Zo wil Nederland het gebruik van nieuwe grondstoffen in 2030 hebben gehalveerd. En die circulariteit wordt door de politiek vaak uitgelegd als: recycling dicht bij huis. Toch blijft Nederland zijn afval de halve wereld overvaren.

Dat brengt meer op. Het gebruiken van gerecycled folieplastic is nog een vrijwillige, en dure zaak, ziet Kim Ragaert, hoogleraar circular plastics aan Maastricht University. „Plastics als grondstof zijn relatief goedkoop, ‘recyclaat’ [gerecycled plastic als grondstof] is nog steeds duurder.”

Verre afvalexport verbieden

Hoe nu verder? Er is Europese wetgeving op komst die verre afvalexport verbiedt. De herziening van de Europese afvalstoffenverordening zegt dat er over (minstens) 2,5 jaar een verbod komt op export van afval naar niet-OESO-landen (dus Indonesië mag niet meer, Turkije wel). Al is het misschien slechts tijdelijk. Niet-OESO-landen mogen vijf jaar na de inwerkingtreding een verzoek indienen om alsnog plasticafval te importeren.

Is afvalexport slecht, en een verbod dus goed? Daarover verschillen de meningen. In ieder geval wordt plastic folie tenminste gerecycled in deze landen. In West-Europa is dat nu namelijk meestal niet lucratief. Het verschepen van afval voor recycling, dát is júist circulair, zeggen voorstanders.

Het echte probleem zit aan de vraagkant. Er moet meer vraag komen naar gerecycled plastic, zegt de Vereniging Afvalbedrijven. Dat is essentieel voor afvalinzamelaars, sorteerders en handelaars in plastic recyclaat. Nu is die er niet genoeg en zijn „investeringen in plastic recyclingcapaciteit onzeker”.

Zolang plastic van ruwe olie maken goedkoper is dan het te maken met gerecycled plastic, is er eigenlijk maar één oplossing, zo vinden ngo’s en afvalbedrijven. Namelijk: keiharde targets, opgelegd vanuit de overheid. Wil je nieuwe plastic folie maken? Prima, maar doe er wel een minimum percentage oud plastic bij. Dat scheelt een wereldreis voor ons afval.