China’s nieuwe tweede man zal zijn baas niet gauw tegenspreken

Het is de meest verrassende en tegelijk ook de belangrijkste benoeming in de top van de Communistische Partij van China (CPC): die van Li Qiang tot tweede man in het Permanent Comité. Hij wordt daarmee de machtigste man na partijleider Xi Jinping.

Li is de voormalige partijsecretaris van Shanghai. Hij wordt in maart 2023 waarschijnlijk benoemd de nieuwe premier en volgt in die rol de huidige premier Li Keqiang op.

Li Qiang kreeg maandag meteen een internationale motie van wantrouwen aan zijn broek: de beurs van Hongkong stond maandagochtend op een verlies van 6,2 procent. Die bereikte zo zijn laagste punt in ruim dertien jaar, in reactie op de politieke besluiten die in het weekeinde in Beijing zijn genomen.

Dat wantrouwen geldt overigens niet hem alleen: de beurs kelderde ook omdat beleggers er geen vertrouwen in hebben dat de nieuwe ploeg van Chinese bestuurders goed zal zijn voor de Chinese economie, noch dat er weer meer ruimte komt voor China’s grote privébedrijven.

Economische ervaring

Toch heeft de 63-jarige Li Qiang wel economische ervaring en weet hij ook met internationale bedrijven om te gaan. Toen hij partijsecretaris van Shanghai was, besloot Tesla, het bedrijf voor elektrische auto’s van Elon Musk, een grote fabriek in Shanghai te openen. Het ging om een investering van zo’n 7 miljard euro, in een periode waarin de betrekkingen tussen China en de VS juist bijzonder slecht zijn.

Het grootste gevaar van Li als toekomstig premier is dan ook niet dat hij onkundig is, maar dat hij Xi op geen enkel moment zal willen of durven tegenspreken. Net zo min overigens als enig ander lid van de top van de partij.

Lees ook: Xi waarschuwt voor ‘gevaarlijke stormen’ op het wereldtoneel

Volgens Victor Shih, kenner van de politiek aan de top van de CPC, is dat precies ook het gevaar van de benoeming van mensen als Li Qiang; als er een grote financiële crisis dreigt, en Xi besluit iets onverstandigs te doen, dan zal het hele politbureau hem daarin waarschijnlijk blindelings volgen. Dat geldt ook als Xi zou besluiten om een oorlog over Taiwan te beginnen.

Kennis van de macro-economie zit niet bij Xi, maar volgens Shih ook niet echt bij een van de andere leden van het politbureau. „Die kennis zit allemaal op het niveau van de ministers”, zegt hij via een videoverbinding. Maar in de huidige constellatie zijn ministers ondergeschikt aan de hoogste bestuurders binnen de partij. Of die nog naar ze zullen luisteren, is de vraag.

Persoonlijke assistent

Li Qiang is al sinds jaar en dag met Xi persoonlijk verbonden. Dat begon in 2004, toen Xi partijsecretaris was in de provincie Zhejiang. Li werd daar zijn hoogste persoonlijk assistent. Het maakt Li tot lid van de groep van persoonlijk secretarissen, zoals Victor Shih het noemt: de mensen die eerder voor Xi hebben gewerkt. Dat was vooral in de zuidoostelijke provincies Zhejiang en Fujian, en in Shanghai. De andere groep is die van mensen uit het noordwesten van het land. Die zijn met Xi verbonden omdat zij of hun ouders familievrienden zijn van Xi of van zijn ouders.

Volgens een andere expert, Deng Yuwen, krijgt Li Qiang het makkelijker dan zijn voorganger Li Keqiang, juist omdat hij tot de vertrouwelingen van Xi behoort. „Xi zal hem waarschijnlijk veel meer ruimte en macht geven om de economie te leiden”, stelt Deng in een artikel in de Hongkongse krant de South China Morning Post. Deng is voormalig adjunct-hoofdredacteur van het blad van de Centrale Partijschool, maar woont inmiddels in de VS.

Shih vreest eerder dat er niemand meer in de top zit die nog veel zal durven te beslissen. Niemand behalve Xi dan. Hij wijst er ook op dat Xi niemand van de echt machtige mensen die de verschillende ministeries leiden duldt in de partijtop. „Xi vindt dat je ófwel macht krijgt, ófwel status binnen de partij, maar niet allebei tegelijk.”

Hij wijst er bovendien op dat die twee groepen aan de top, de secretarissen en de familievrienden, het vooral erg druk zullen hebben met elkaar in de gaten houden. „Dat is typisch de manier waarop een dictator zoiets doet. Zo zorgt Xi ervoor dat niemand iets tegen hem zal durven ondernemen.”

Lockdowns in Shanghai

Dat Li Qiang in de partijtop is benoemd, komt toch nog als een verrassing. Aanvankelijk was hij gedoodverfd om in elk geval in het Permanent Comité benoemd te worden, maar dat werd een stuk minder zeker door twee maanden van lockdowns in Shanghai.

Shanghai week in het voorjaar aanvankelijk af van de strenge Chinese aanpak van Covid. In de havenstad werd eerder gekozen voor het onder quarantaine plaatsen van een specifiek huizenblok dan van een hele wijk, als er gevallen van de ziekte werden aangetroffen. Shanghai leek zo een proeftuin voor een milder beleid.

Lees ook: VS verharden koers ten aanzien van China, EU gaat nog niet zo ver

Dat beleid kon op veel steun van de bevolking rekenen. Bovendien was het ondenkbaar dat in een economisch zo belangrijke stad, met zijn 25 miljoen inwoners, het zero-Covidbeleid zou prevaleren boven de economie, stelde ook de overheid zelf.

Maar dat beleid sloeg van de ene op de andere dag om. Vermoed wordt dat ‘Beijing’ ingreep omdat het aantal gevallen te veel opliep. Shanghai ging in een strenge lockdown, die aanvankelijk niet langer zou duren dan negen dagen, maar uiteindelijk leidde tot een twee maanden durende nachtmerrie voor de stad. Mensen leden honger omdat de voedseldistributie niet op orde kwam; sommige inwoners sprongen uit wanhoop van hoge flats, anderen kwamen om omdat er geen medische hulp beschikbaar was. Het liep uit op een desillusie voor de inwoners, die altijd dachten dat zij in de meest vrije en best bestuurde stad van het land woonden. Het was ook een blamage voor het land en de partij. Maar, gezien zijn benoeming als premier, een blamage waarop Li Qiang niet persoonlijk wordt aangekeken.