Sunak moet het Verenigd Koninkrijk stabiliteit brengen, maar hoe is onduidelijk

Tijdens de strijd om het leiderschap van de Conservatieve Partij – en daarmee van het Britse premierschap – afgelopen zomer gingen in de Brits-Indiase gemeenschap online grappen rond. Hoe de deur van de ambtswoning eruit zou zien als ‘hun’ Rishi Sunak premier zou worden. Op een gefotoshopt beeld lag de stoep voor 10 Downing Street vol slippers en sandalen, omdat Aziaten meestal hun schoenen uitdoen voor ze ergens naar binnen gaan.

Nu is het zover: het Verenigd Koninkrijk krijgt voor het eerst een premier met een Indiase achtergrond. Hindoe Rishi Sunak – hij is 42 jaar, zijn ouders kwamen in de jaren zestig naar het VK – is maandag, na een verloren verkiezingsstrijd in september, alsnog verkozen tot partijleider en opvolger van de afgetreden premier Liz Truss. Dinsdagmorgen gaan de twee bij koning Charles langs voor de premierswissel.

Symbolische waarde heeft het zeker, een premier met wortels in de Britse ex-kolonie India. Velen zien zijn benoeming ook als bevestiging van de succesvolle integratie van de Indiase gemeenschap in het Verenigd Koninkrijk. Sunak noemde zelf de keer dat hij in 2020 kaarsjes aanstak buiten 11 Downing Street (waar hij als minister van Financiën woonde) voor het lichtjesfeest Diwali als een van de momenten uit zijn ministerschap waar hij het meest trots op is. Maandag werd hij ook nog eens benoemd tot partijleider op de dag van Diwali.

Het lukte Sunak om meer dan de helft van de fractie van de Conservatieve Partij achter zich te krijgen, met meer dan tweehonderd van de 357 Lagerhuisleden die zich voor hem uitspraken. Oud-leider Boris Johnson haakte zondag af, na een weekend vol speculaties over zijn terugkeer. De andere kandidaat Penny Mordaunt trok zich maandag op het allerlaatste moment terug. Bij beiden bleef onduidelijk of ze de benodigde honderd steunbetuigingen hadden binnengehaald. Veel prominente ministers die eerder Liz Truss en Boris Johnson steunden, spraken zich nu voor Sunak uit, in een poging de eenheid binnen de partij te herstellen.

In zijn eerste korte toespraak als partijleider zei Sunak dat het VK „een zware economische uitdaging” te wachten staat en dat „stabiliteit en eenheid” zijn belangrijkste prioriteiten zijn, zowel op financieel gebied als binnen zijn eigen partij.

Financiële markten blij

De financiële markten zagen Sunak als favoriet en dat was maandag meteen te merken – of was het vooral het afhaken van Boris Johnson dat opluchting bracht? Het Britse pond steeg in ieder geval lichtjes ten opzichte van de dollar en de rente op Britse staatsleningen daalde juist, een goed teken.

De huidige minister van Financiën Jeremy Hunt sprak ook zijn steun voor Sunak uit. „In de zomer waarschuwde Rishi al dat ongedekte belastingverlagingen niet houdbaar zouden zijn”, schreef Hunt in een opiniestuk voor The Daily Telegraph, verwijzend naar de belastingverlagingen die Liz Truss in grote problemen brachten. Waarschijnlijk blijft Hunt aan als minister van Financiën, zodat hij samen met Sunak het gat van 40 miljard pond op de overheidsbegroting van de komende jaren kan proberen te dichten.

Sinds Truss vorige week opstapte, heeft Sunak zijn beleidsplannen nog nergens uitgebreid toegelicht. In de aankondiging van zijn kandidatuur beloofde hij „integriteit, professionaliteit en rekenschap” in zijn regering en dat hij „de economie zal fiksen”, maar hoe hij dat precies voor elkaar wil krijgen is nog onduidelijk.

Lees ook: Indiase Britten zijn trots op Rishi Sunak

Tijdens de leiderschapsstrijd in de zomer zei Sunak dat ook hij „als echte Conservatief” natuurlijk voor belastingverlagingen is, net als Truss, maar wel pas als de inflatie onder controle is gebracht. Hij zou de inkomstenbelastingen pas in een volgende regeerperiode verlagen. De kans dat hij nu als premier zoiets belooft is klein, aangezien de overheidsfinanciën sinds die campagne alleen maar zijn verslechterd, door stijgende rentes op leningen. In een besloten fractiebijeenkomst zou Sunak maandag hebben gezinspeeld op bezuinigingen in de publieke sector.

De economie krijgt duidelijk politieke prioriteit de komende maanden. Op andere gebieden toonde Sunak zich in de leiderschapscampagne ongeveer even rechts als Truss. Zo wil hij het plan doorzetten om asielzoekers naar Rwanda uit te zetten en zou hij een nauwere definitie van de asielstatus willen, om zo migranten af te schrikken de gevaarlijke oversteek van het Kanaal vanuit Frankrijk te maken. Wat de onderhandelingen rond Noord-Ierland met de Europese Unie betreft wil Sunak, net als Truss, het wetsvoorstel doorzetten waarmee de afspraken over douanecontroles in Noord-Ierland eenzijdig worden aangepast.

Affaire over belastingen

Sunak werkte als bankier in de Londense City voordat hij in 2015 in het Lagerhuis kwam. In februari 2020 begon hij als minister van Financiën in de regering van Boris Johnson. Al een paar maanden na zijn aantreden zette hij een enorm sociaal vangnet op van honderden miljarden pond vanwege de coronalockdowns. Daar kennen de meeste Britten hem van.

In april dit jaar raakte Sunak in opspraak omdat zijn vrouw Akshata Murty, een van de vermogendste vrouwen in het VK dankzij haar aandelen in het Indiase technologiebedrijf Infosys, geen ingezetene van het VK bleek te zijn en dus geen belasting betaalde over haar vermogen. Het was misschien volgens de regels, maar tegen het zere been van veel Britten. Murty kondigde vlug aan dat ze voortaan belasting zou betalen en Sunak heeft veel van de affaire geleerd, zei hij later.

Met Sunak als derde Conservatieve premier in twee maanden, en de tweede die geen direct mandaat van de Britse bevolking heeft, drongen oppositiepartijen opnieuw aan op landelijke verkiezingen. Het is onwaarschijnlijk dat die er inderdaad komen; in de bijeenkomst met Lagerhuisleden sloot Sunak snelle verkiezingen uit. Hij zal eerst de geleden schade van het kortste premierschap ooit onder Liz Truss willen repareren – of in elk geval een poging daartoe wagen.

Toch blijft dat feit een zwakte voor Sunak, dat hij geen eigen mandaat van de Britse kiezer heeft. Een meerderheid van de bevolking (63 procent) vindt dat er vervroegde verkiezingen moeten komen na alle wisselingen aan de top van de regeringspartij sinds de laatste verkiezingen in 2019. En ongeveer twee derde van de Britten denkt dat oppositiepartij Labour die verkiezingen dan zal winnen en dus de nieuwe regering kan gaan vormen.

Zijn vermogen is een risico

Een ander risico is Sunaks rijkdom. Het geschatte vermogen van hem en zijn vrouw ligt volgens The Sunday Times rond de 730 miljoen pond (835 miljoen euro), het grootste deel daarvan komt van zijn vrouw. Maar wat blijft hangen is dat het ongeveer het dubbele is van het geschatte bezit van koning Charles. Zal een premier die zo rijk is, kunnen begrijpen hoe het is om elke maand moeite te hebben met rondkomen, zoals een op de zes Britse huishoudens dat heeft?

Lees ook: 45 dagen van Liz Truss: de neergang van de kortst zittende Britse premier ooit

Berucht is inmiddels een opmerking van Sunak als 21-jarige Oxford-student in een BBC-documentaire. Hij vertelt dat hij vrienden heeft uit alle klassen van de samenleving. „Aristocraten, vrienden uit de upper class, uit de arbeidersklasse…” Om zichzelf meteen te verbeteren: „Nou, niet uit de arbeidersklasse.” Deze zomer gaf hij toe dat het een „domme” opmerking was, zeker aangezien hij zelf vroeger in de apotheek van zijn moeder hielp om de boel draaiende te houden.

Ook recenter zijn er voorbeelden van Sunak die net niet doorheeft hoe de ‘gewone’ samenleving werkt. Vorig jaar liet zijn gezin een nieuw, verwarmd zwembad aanleggen bij hun huis in Yorkshire, waarvan de kosten om het te verwarmen duizenden ponden per jaar zouden zijn. En in maart bleek dat hij niet wist hoe hij contactloos moest pinnen bij de benzinepomp. Als premier zullen hem dit soort voorvallen nog zwaarder worden aangerekend.