Chili wijst nieuwe grondwet af: ‘Een waanzinnige nederlaag’

Het grondwetsvoorstel dat volgens voorstanders een modern en progressief Chili beloofde, is zondag afgewezen tijdens een referendum. Bijna 62 procent van de stemgerechtigden stemde tegen het voorstel, dat onder meer het onderwijs gratis zou maken en de zorg goedkoper. Hoewel peilingen uitwezen dat goedkeuring van het voorstel lastig zou worden, is de ruime marge waarmee het zondag werd afgekeurd een gevoelige nederlaag voor president Gabriel Boric.

Als president moest hij zich voorafgaand aan het referendum neutraal opstellen, maar vorig jaar verknoopte Boric, die eind 2021 gekozen werd en in maart aantrad, zijn presidentiële campagne nog nauw met de nieuwe grondwet. De uitslag van zondag toont aan dat de progressieve wind die onder Boric door Chili leek te gaan waaien, enigszins geluwd is.

Dankzij Chili’s moderne kiessysteem was zondagavond al binnen enkele uren duidelijk dat de nieuwe grondwet op overtuigende wijze was afgewezen. Het verliezende Apruebo-kamp moest vol ongeloof accepteren dat het progressieve document niet aansloot bij de wensen van de meeste Chilenen. De huidige grondwet, geschreven in de dictatuur van Augusto Pinochet en verschillende keren herschreven onder de democratisch gekozen presidenten die volgden, blijft voorlopig van kracht in het Zuid-Amerikaanse land.

Met de nadruk op „voorlopig”: president Boric zei enkele weken geleden al dat er hoe dan ook een nieuwe grondwet komt. Of dit document nu geschreven gaat worden in het parlement of weer door een comité van direct gekozen vertegenwoordigers is onduidelijk.

„Dit is echt een waanzinnige nederlaag”

Want dat de zaken anders moeten in Chili, daar blijft brede consensus over in het land. Ook de campagne tegen de voorgestelde grondwet stelde dat sociale voorzieningen, zoals de peperdure zorg en onderwijs, op de schop moeten. Maar de hervormingen zoals voorgesteld in dit grondwetsvoorstel gingen veel Chilenen te ver. Wie ging die gratis zorg betalen? Hoe ziet gendergelijkheid in overheidsinstanties er in de praktijk uit? En eigen rechtbanken voor de inheemse volkeren, dat zou zorgen voor meer tweedeling in het land.

Lees ook: Nieuwe grondwet moet van Chili een ‘plurinationale’ staat maken

Fake news-campagnes

De hogere inkomensklassen, en vooral de allerrijkste Chilenen, steunden de tegenstanders van deze grondwet in aanloop naar het referendum. Het tegen-kamp had een budget dat veertig keer groter was dan het kamp vóór een nieuwe grondwet en stopte een deel van dit budget in grootschalige fake news-campagnes via sociale media. Ook traditionele media, in handen van dezelfde rijkste Chilenen, hadden soms moeite met neutrale verslaggeving in aanloop naar de stemming. Ook speelt mee dat Chilenen andere prioriteiten hebben na de coronapanademie en bijbehorende recessie. In tijden van crisis keren zij terug naar het politieke centrum.

Wat de uitslag volgens politiek expert Javi Arce aantoont, is dat de gematigde politieke krachten die van Chili een baken van stabiliteit en economische welvaart maakten in de jaren negentig, in deze stemming de doorslag gaven. „Het jonge, progressieve links van Boric wilde geen politieke akkoorden. Hun voorstellen waren radicaal. En daardoor heeft het politieke centrum en rechts tegen de grondwet gestemd”, zegt ze. „Maar niemand had deze uitslag verwacht. Dit is echt een waanzinnige nederlaag [voor Boric].”

Het Chileense verkiezingssysteem is internationaal bekend om zijn snelheid en betrouwbaarheid en ook zondag verliep de stembusgang vrijwel zonder incidenten. De opkomst was hoog omdat stemmen verplicht was. Dertien miljoen van de vijftien miljoen stemgerechtigden begaven zich naar de stembus.