Cabaretier Richard Groenendijk is de ijdele showman én de introverte misantroop

Vier jaar geleden vond Richard Groenendijk het nog een belediging om met zijn toenmalige programma Om alles genomineerd te worden voor een Poelifinario in de categorie ‘entertainment’. Zijn werk was toch meer iets voor de categorie ‘engagement’, zei hij. Vorige week won hij niettemin een Poelifinario in de categorie ‘entertainment’, voor zijn huidige programma Voor iedereen beter. Groenendijk nam de cabaretprijs blij in ontvangst.

Groenendijk is een cabaretier die graag zijn mening verkondigt, en zich onder meer sterk maakt voor de acceptatie van homoseksualiteit, maar in Voor iedereen beter neemt hij openlijk afstand van zijn engagement. „Ik neem geen standpunten meer in. Mensen worden boos om standpunten, dus ik ben bang voor statements. Laat mij maar in het entertainment hangen.” Dat is ook een manier om te zeggen dat de redelijke discussie uit het debat is verdwenen.

In Om alles had hij die verandering al ingezet, nadat bij een programma met klassieke kleinkunstliedjes een paar jaar eerder veel bezoekers wegliepen. „Mijn publiek wil geen verdieping”, zei hij, „het wil cabaret, gewoon lachen. Ik ben de prostitué van mijn eigen carrière geworden.”

Hoe weinig hij daarvan meende, bleek toen hij zich vervolgens toch vijf minuten lang boos maakte over mensen die te snel en te makkelijk scheiden, ten koste van de kinderen. Bloedserieus, zonder een spatje ironie. In een ander stukje over de tragiek van dementie pleitte hij voor de pil van Drion – impliciet voor euthanasie.

Sartre citeren

Ook in Voor iedereen beter heeft hij, ondanks het standpunt dat hij geen standpunten meer inneemt, een paar keer zo’n maatschappelijke boodschap, maar korter en minder fel. Over dat het niet erg zou zijn als de mensheid, die er zo’n zooitje van maakt, zou vergaan. Over grensoverschrijdend gedrag. En over dat je je mening ook voor je kunt houden – waarbij de zogenaamd zo volkse cabaretier en passant Sartre citeert. De kritiek op homohaat zit verpakt in een mooi, rustiek lied, Ik hoop het wel, dat eerder dit jaar werd genomineerd voor de Annie M.G. Schmidt-prijs.

Het zijn momenten die grotendeels ten onder gaan in de barrage van grappen en verhalen, in een show zonder rustpunten. „Een van de beste entertainers van het land”, noemde de VSCD Cabaretjury hem terecht. Moeiteloos hanteert hij een hoog verteltempo, na elk lachsalvo aandringend om door te kunnen met vertellen. Met zijn stembuigingen weet hij soepel verontwaardiging, spot en twijfel uit te drukken en hij frappeert met puntige formuleringen, ruige taal en gewaagde metaforen. Over een grote vrouw bijvoorbeeld: „Dat is er een die bij het spek bakken uit de pan is gevlogen.”

Lees ook dit interview met Richard Groenendijk uit 2014: Groenendijk op de serieuze toer

De kritiek op homohaat zit verpakt in het mooie rustieke lied ‘Ik hoop het wel’

Bij Groenendijk kun je je laven aan termen als ‘touwtyfus’ en ‘klaphark’. Als hij zijn schoonheid op jonge leeftijd verwoordt: „In die tijd was ik een traktatie voor het netvlies.” Als hij vertelt over een tv-programma dat onderzoek deed naar zijn voorouders en hij ontdekt dat vrouwen in zijn familie betrokken waren bij ‘lichte prostitutie’: „Wat is dat? Een stel tandeloze bloedhoeren dat zich een leven lang een hernia heeft liggen pijpen.” Hij kan ook goed grappen stapelen. Over dat hij als kind zo klein woonde: „Als ik een erectie had, moest het raam open.” En in de lach: „Ja, lach maar, met Koninginnedag hingen ze er een vlag aan.” En dan weer: „Ik was pas vier.”

Ranking the Stars

De blauwdruk van zijn programma’s ligt al een aantal jaren vast. Zijn verhalen betrekt hij enerzijds uit zijn relatie met Marko, die op zijn twaalfde gevlucht is uit Bosnië, en anderzijds uit zijn leven in de showbizz. Want Groenendijk is ook voortdurend op televisie, waaronder zes seizoenen als panellid van Ranking the Stars. Elk verhaal levert nieuwe uitweidingen en vertakkingen op, met venijnige grappen over collega’s (Glennis Grace, Ivo van Hove), het uitbeelden van plat pratende Rotterdammers en vertederd-nostalgische anekdotes, zoals over Corrie van Gorp, met uiteindelijk een brute twist.

Die gespletenheid is hem eigen. Hij spreidt een melancholiek conservatisme ten toon en vraagt om liefde en beleefdheid onder de mensen, maar haalt zelf om de haverklap uit („Gordon! Zullen we die eens met zijn allen ritueel begraven?”). In zijn spel lopen branie en bescheidenheid, kwetsbaarheid en zelfingenomenheid naadloos in elkaar over.

Stuitligging van het lachen

Aan de ene kant is hij de ijdele showman, aan de andere kant een in zichzelf gekeerde misantroop. „Ik lijk wel zo’n spontane jongen, maar dat ben ik niet.” Met Marko is hij in balans, vertelt hij. Tegenover zijn echtgenoot met diens onverwoestbaar optimisme plaatst hij zichzelf met zijn „vallende depressies”.

Aangezien Groenendijk maar door- en doorpraat krijgen zulke confidenties in Voor iedereen beter niet het gewicht dat ze misschien verdienen. De belijdenisman in hem wil deze gevoelens en gedachten wel gezegd hebben, maar de entertainer in hem wil er geen tragische boel van maken, want dat is ongezellig. Zijn innerlijke strijd geeft een wrijving die in eerder werk meer de ruimte kreeg, zoals in Alle dagen, het prachtige programma waar hij in 2012 een Poelifinario voor kreeg (toen nog één prijs).

In Voor iedereen beter is Groenendijk de man die de zaal in stuitligging krijgt van het lachen. Een entertainer op het top van zijn kunnen. Dat is een genot. Maar het maakt niet minder nieuwsgierig naar de sociaal bevlogen cabaretier in hem die niet bang is voor zijn statements.