Brussel wil de consument beter beschermen na de grote schokken op de elektriciteitsmarkt

Hoe radicaal moet de Europese energiemarkt op de schop, na de gigantische prijsschokken van het afgelopen jaar? Nog maar kort geleden gingen in Brussel de meest vergaande voorstellen voor overheidsingrijpen in de energieprijs over tafel. Maar nu de crisis weer wat is geluwd, lijkt ook het animo voor ingrijpende hervormingen flink afgenomen.

Een grote hervorming van de elektriciteitsmarkt komt er daarom ook niet, als het aan de Europese Commissie ligt. Deze dinsdag presenteerde Eurocommissaris Kadri Simson (Energie) langverwachte voorstellen voor de toekomst van die markt. Die is tot nu toe, zei Simson, „te sterk gericht op de korte termijn” waardoor „de effecten van de stijging van de gasprijs zijn versterkt en consumenten hard werden geraakt”. De plannen zijn bedoeld als antwoord op de energiecrisis, maar zullen door sommige lidstaten vrijwel zeker als onvoldoende worden beoordeeld.

EU kondigt radicale ingreep energiemarkt aan, maatregelen die tot voor kort onmogelijk leken

Belangrijkste is dat Brussel contracten die een stabiele elektriciteitsprijs op de lange termijn vastleggen, wil stimuleren. Wil een EU-overheid in de toekomst financiële steun geven aan een hernieuwbaar energieproject, bijvoorbeeld een nieuw windpark, dan moet ze daarbij direct ook afspraken maken over de prijs van de stroom die geleverd gaat worden. Zo’n zogeheten contract for difference garandeert de leverancier kostendekkende inkomsten bij een lage marktprijs. Maar is de marktprijs juist hoog, dan worden consumenten daartegen beschermd.

Recht op meer contracten

Europese consumenten moeten op meer manieren beschermd worden. Zo krijgen ze het recht om een contract met een vaste prijs te vragen aan grote elektriciteitsleveranciers. Ook moeten ze verschillende energiecontracten tegelijk af kunnen sluiten: één met een vaste prijs voor vast gebruik en één voor variabel gebruik met een dynamische prijs, bijvoorbeeld om een elektrische auto tijdens daluren op te kunnen laden. EU-overheden moeten voorkomen dat kwetsbare consumenten worden afgesloten, onder meer door het aanwijzen van een noodleverancier die elektriciteit levert als andere leveranciers zijn omgevallen.

Ook het midden- en kleinbedrijf krijgt betere bescherming. Zo moeten EU-overheden garanties afgeven waardoor het voor meer bedrijven mogelijk wordt prijsafspraken te maken over stroom met elektriciteitsleveranciers. In een crisissituatie moet het voor EU-overheden opnieuw mogelijk worden een energieplafond voor consumenten en bedrijven in te stellen – zoals vorig jaar op veel plekken in Europa, waaronder Nederland, gebeurde. Brussel wil ook het risico op faillissementen door leveranciers verminderen: zij moeten grotere buffers aanleggen zodat ze minder gevoelig zijn voor marktschommelingen.

Lees ook: Het omstreden Europese prijsplafond voor gas komt er – maar gaat het ook werken?

De voorstellen moeten de gekke prijspieken van het afgelopen jaar voorkomen. Die waren een gevolg van de torenhoge gasprijzen, onder meer omdat EU-landen flink tegen elkaar begonnen op te bieden op de markt. De elektriciteitsprijs wordt op veel momenten bepaald door de prijs die nodig is om stroom op te wekken met gas. Zeker op piekmomenten zijn zulke gascentrales nog altijd nodig voor de stroomvoorziening, waardoor de prijs voor álle elektriciteit, ook groene, het afgelopen jaar vaak hard de lucht in schoot.

Het voedde vorig jaar een luide roep om radicale hervorming van het systeem. Veel landen in vooral Zuid-Europa pleitten voor het ‘ontkoppelen’ van de elektriciteits- en de gasprijs. Bijvoorbeeld Spanje, dat veel duurzame electriciteit heeft, maar toch geconfronteerd werd met hoge prijzen door de gaskoppeling. Aan de andere kant staan landen als Nederland en Duitsland die het huidige systeem juist in principe goed vinden werken en bang zijn voor de ongewenste consequenties van gemorrel aan de markt. In Brussel werd er de afgelopen maanden flink gesteggeld over hoe radicaal de hervorming zou moeten worden.

Gemopper in Zuid-Europa

Nu is duidelijk: de softliners hebben het pleit in belangrijke mate gewonnen. Een grote hervorming komt er (nu) niet – wat in Zuid-Europa de komende tijd tot gemopper kan leiden. Tegelijk stelt de Commissie wel een grotere overheidsbemoeienis voor met de markt – zonder daarbij, zo klonk kritiek van experts, een volledige analyse van de mogelijke impact te hebben gedaan. De garanties die EU-overheden moeten gaan afgeven op elektriciteitscontracten kunnen bijvoorbeeld in de papieren gaan lopen en door wisselende financiële mogelijkheden daartoe binnen Europa ook voor ongelijkheid gaan zorgen.

Uiteindelijk moeten lidstaten en het Europees Parlement zich over deze voorstellen nog uitspreken. Simson benadrukte dat ze hoopt dat dat proces snel gaat, en al vóór de winter kan zijn afgerond.