Bij het Zuidasdok wordt eindelijk weer vooruit gekeken. Hoe staat het hoofdpijndossier er nu voor?

Via een webcam kun je live meekijken met de bouwvakkers op de Zuidas. Kleine poppetjes in oranje veiligheidskleding lopen over de bouwplaats, terwijl het verkeer over de A10 enkele meters verder voorbijraast.

De webcam is een poging het publiek te betrekken bij de verbouwing van het stationsgebied in Amsterdam-Zuid. Veel werk vindt plaats buiten het zicht van omwonenden en de tienduizenden forenzen die dagelijks passeren. Op gezette tijden wordt de metro stilgelegd om ruimte te maken voor de bouwers, een enkele keer wordt ook de snelweg A10 Zuid gesloten.

Hans Ruijter, namens Rijkswaterstaat projectdirecteur bij Zuidasdok: „Je hoort de mensen dan weleens mopperen: zijn ze eigenlijk al wel begonnen? En waarom moet ik daarvoor omreizen?” En ergens begrijpt hij dat wel. „Wij hebben van alles en nog wat gedaan, maar het líjkt alsof er niets is gebeurd. Je ziet er niets van.”

Deze week viel er wél wat te zien. Een betonnen plaat van zeventig meter werd vanaf de bouwplaats tegen de snelweg A10 geschoven. Vijf hydraulische vijzels duwden in een paar uur ruim 2,5 miljoen kilo gewapend beton 22 meter opzij. De opdrachtgevers openden de bouwplaats: bezoekers, journalisten, omwonenden en studenten infra-bouw zagen de betonplaat langzaam voorbij kruipen.

Het is een kleine stap in een megaproject. NS-station Amsterdam Zuid gaat de komende jaren van vier naar zes treinsporen en er komt een nieuw bus- en tramstation. Ook het metrospoor wordt uitgebreid; de Noord-Zuidlijn, die hier nu nog eindigt, wordt uiteindelijk doorgetrokken naar Schiphol. Verder wordt de A10 er verbreed en ter hoogte van het station via twee tunnels onderdoor geleid. Haaks daarop komen twee reizigerspassages. Ook gaan er als onderdeel van de werkzaamheden twee knooppunten van de A10 op de schop. Door de verbouwing wordt het woon-werkgebied rond de Zuidas beter bereikbaar en neemt de druk op station Amsterdam Centraal af.

Je hoeft geen bouwkundig ingenieur te zijn om de gigantische logistieke opgave te begrijpen. In het drukste kantoorgebied van Nederland wordt met zwaar materieel getrild, geboord en gegraven – soms op enkele meters van de glazen gevels. Intussen rijden de metro’s en treinen gewoon door. Zuidasdok kwam de afgelopen jaren bekend te staan als een hoofdpijndossier. Te duur, te complex, te groot – niet uitvoerbaar. Toch wordt er doorgebouwd. Hoe staat het grootste infrastructurele project van Nederland er anno 2023 voor?

4 deelprojecten

Project Zuidasdok – de snelwegverbreding en -ondertunneling én vernieuwing van station Amsterdam Zuid – wordt aanvankelijk aanbesteed als één grote opdracht. Het consortium ZuidPlus, van bouwbedrijven Hochtief, Fluor en het Nederlandse Heijmans, krijgt het megaproject in 2017 gegund. Maar de feestelijke stemming slaat snel om. Na twee jaar ontwerpen kampt het project met een flinke achterstand en een tekort op de begroting van ruim 100 miljoen euro.

Tussen de bouwers van ZuidPlus en de opdrachtgevers – het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de provincie Noord-Holland, de gemeente en vervoersregio Amsterdam – groeit de frictie. De opdrachtgevers zijn niet tevreden over de bouwplannen en de uitvoering; de bouwers vinden dat ze steeds meer risico toegeschoven krijgen. In de zomer van 2019 bereikt de ruzie een climax. ZuidPlus haalt een groot deel van het personeel tot nader order van de bouwplaats. Het ministerie van Transport en Infrastructuur begint een studie ‘nut en noodzaak’, en onderzoekt of de uitvoering soberder kan.

In het voorjaar van 2020 wordt het megacontract met ZuidPlus ontbonden. Het project wordt opgesplitst in vier delen die los worden aanbesteed. Het wordt voor opdrachtgevers en aannemers overzichtelijker, en qua risico’s beter beheersbaar. Opgelucht wordt ademgehaald, al staat er nog één olifant op de bouwplaats: het almaar groeiende budgettekort.

Een gat van 1,2 miljard euro

Hoe groot de financiële problemen zijn, wordt eind april 2022 duidelijk. Het tekort blijkt honderden miljoenen groter dan gedacht en wordt geschat op 1,2 miljard euro. Met dit enorme gat in de begroting loopt het project Zuidasdok direct gevaar. Wie gaat er bijspringen? Terwijl op de webcambeelden de oranje poppetjes stug doorwerken, wordt op bestuurlijk niveau koortsachtig overlegd. Er zijn al maanden geen grote projecten aanbesteed; de gunning van de kostbare ondertunneling van de A10 Zuid en de reconstructie van de twee knooppunten is al twee keer uitgesteld, aldus vakblad Cobouw .

Wat doe je als opdrachtgever als alles stilligt? „Niets wat niet omkeerbaar is”, zo zegt projectdirecteur Ruijter van Rijkswaterstaat. Zonder financiering blijft het risico bestaan dat het allemaal moeite voor niets is. Ruijter, terugblikkend: „We bereidden de aanbestedingen maar zo goed mogelijk voor, door in gesprek te blijven met potentiële opdrachtnemers – alles tot het moment van de daadwerkelijke gunning.”

In november komt het verlossende woord uit Den Haag. Als onderdeel van een mega-investering van 7,5 miljard euro voor infrastructurele projecten zegt de rijksoverheid toe het financiële gat voor Zuidasdok te dichten. Ruijter heeft de plannen al klaar en kan snel schakelen: door de kapitaalinjectie wordt de herinrichting van knooppunt De Nieuwe Meer al snel gegund. Dit betekent de terugkeer van een oude bekende: bouwbedrijf Heijmans uit Rosmalen.

Een contract van 350 miljoen euro

Kort na de jaarwisseling, nog geen twee maanden na de toezegging uit Den Haag, worden de handtekeningen gezet onder een contract van 350 miljoen euro. Heijmans, Dura Vermeer en het Belgische Besix slaan als bouwconsortium TriAX de handen ineen om het gevaarlijke knooppunt De Nieuwe Meer op de schop te nemen.

Heijmans, dat in 2020 stopte als hoofdaannemer, is daarmee weer helemaal terug op Zuidasdok. In een schriftelijke reactie namens het consortium laat een woordvoerder van Heijmans weten dat de terugkeer an sich niet vreemd is. „Het vorige contract was voor het alomvattende project. Het huidige contract is – de naam zegt het al – een deelcontract. Deze welbewuste keuze was voor alle betrokken partijen het beste.”

Bij Heijmans zijn ze „content” met de gunning, en is er dus geen last van oud zeer. Projectdirecteur Ruijter van Rijkswaterstaat staat al net zo pragmatisch tegenover de samenwerking met de aannemer uit Rosmalen. Niet ieder bouwbedrijf kan immers leveren wat er op de Zuidas gevraagd wordt. „Het is een professionele omgang waarin we vertrouwen in elkaar tonen. Je moet in gesprek blijven, dat is ook onderdeel van ons vak.”

Naast vertrouwen zijn goede contracten ook van groot belang. In tijden waarin de bouwkosten onstuimig stijgen, wil je wel van elkaar weten hoe de pijn verdeeld wordt als de staalprijs tussentijds omhoog schiet.

In het contract met TriAX kwam ook zo’n indexeringsregeling. Toch kun je volgens Ruijter ook niet alle risico’s afdekken bij een project van deze omvang: „Het loopt zo lang en het gaat over zulke ingewikkelde processen. Je moet de risico’s goed met elkaar verdelen. Daarom is het ook opgeknipt. ”

Een plak beton van 70 meter lang

„Het gaat lekker, maar het weer had beter gekund”, mompelt een van de bouwvakkers terwijl hij een witgrijze haarlok achter zijn oor veegt. Zoals altijd waait het stevig op de Zuidas, en zelfs de oranje werkkleding houdt de koude oostenwind niet tegen. De hydraulische machine die de bouwvakker bedient heeft de 70 meter lange betonplaat al enkele meters opgeschoven richting de snelweg A10. Uiteindelijk zullen twee van dit soort dakdelen deze zomer onder de treinsporen en de snelweg A10 Zuid worden geplaatst. Voor deze grote operatie wordt de Amsterdamse snelweg tussen 5 en 14 augustus opengebroken ter hoogte van de Zuidas. Verkeer moet omrijden via de A9. „We werken dan dag en nacht door”, aldus bouwmanager Emiel Vergouw. „Je kunt dan niet even een paar dagen uitlopen.” Zodra het betonnen dak onder het wegdek van snelweg ligt, wordt de 70 meter brede stationspassage eronder uitgegraven.

Nu het project Zuidasdok verzekerd is van financiering, is Rijkswaterstaat begonnen met het plannen van de aanbestedingen voor de grote deelcontracten. Het aanbestedingstraject voor de ondertunneling (projectwaarde: 750 miljoen tot 1 miljard euro) wordt volgens planning rond de zomer gestart en sluit volgend jaar. Het hoofdcontract voor het herinrichten van knooppunt Amstel (200 tot 300 miljoen) wordt eind 2025 gegund. Het zal nog tot zeker 2036 duren voordat alle werkzaamheden in het gebied zijn afgerond. Tot die tijd blijft het de uitdaging van de bouwers om reizigers en omwonenden zo min mogelijk te laten merken van hun werkzaamheden. Wie toch wil meekijken, kan altijd bij de webcam terecht.