Bij cryptomarktplaats FTX was het chaos troef: ‘nog nooit zo’n falen tegengekomen’

Duidelijk verbijsterd over hoe FTX werkte. En flink wat steken uitdelend aan oprichter Sam Bankman-Fried. John J. Ray III, een van de meest ervaren specialisten in het ontrafelen van failliete bedrijven in de Verenigde Staten, steekt in zijn eerste rapportage over het faillissement van cryptomarktplaats FTX zijn mening over wat hij heeft aangetroffen niet onder stoelen of banken.

Het ‘chapter 11’-rapport geeft een kijk in wat er nu precies aan de hand was bij FTX, waardoor de cryptomarktplaats in een paar dagen van een boekwaarde van 32 miljard dollar naar een bankroet ging.

Een samenvatting van zijn bevindingen, aan de hand van vier quotes – al is het volledige rapport zeer lezenswaardig voor eenieder die de zaak-FTX volgt (of gewoon van bestuurssoaps houdt).

Ik heb meer dan veertig jaar ervaring met herstructureringen. Ik heb leiding gegeven aan een aantal van de grootste bedrijfsfaillissementen in de geschiedenis. […] Nooit in mijn loopbaan ben ik zo’n volledig falen van interne controles en volledige afwezigheid van betrouwbare financiële informatie tegengekomen als hier.

Ray nam op 11 november „in de vroege ochtenduren” op initiatief van de faillissementsrechtbank in de Amerikaanset staat Delaware de leiding over van FTX en aanpalende bedrijven van de Amerikaanse oprichter van FTX, Sam Bankman-Fried. Hij werd daarmee topman van de ‘FTX-groep’, bestaande uit onder meer de internationale cryptomarktplaats FTX, de Amerikaanse versie daarvan en handelshuis Alameda.

Dat juist een man als Ray stelt dat hij „nog nooit in zijn carrière” zoiets als bij FTX is tegengekomen, zegt veel. De advocaat en insolventiespecialist (1959) was eerder topman van het Amerikaanse Enron, een energiebedrijf dat twintig jaar geleden failliet werd verklaard. Oorzaak was een omvangrijk boekhoudfraudeschandaal dat ook Enrons accountantskantoor Arthur Anderson te gronde richtte.

In zijn eerste dagen aan het stuur heeft Ray, samen met een leger van adviseurs en advocaten, orde proberen aan te brengen in de chaotische bedrijfsstructuur van FTX en alle zuster- en dochterbedrijven. Zoals de commentatoren van de Britse zakenkrant Financial Times eerder al vilein opmerkten: die structuur was nog ingewikkelder dan die van Lehman Brothers, de bank waarvan de val in 2008 de kredietcrisis inluidde.

Als je het „voorlopige” overzicht van alle FTX-bedrijven bekijkt dat Ray heeft opgesteld, lijkt het alsof Bankman-Fried een soort bingo speelde met landen met een dubieuze belasting- en toezichtscultuur. Zusterbedrijf Alameda had onder meer dochterbedrijven in de Britse Maagdeneilanden, Antigua, Bahama’s, Seychellen en Panama. Bij de internationale tak van FTX komen dezelfde landen voorbij, en komen daar nog onder meer Gibraltar, Delaware, Malta en Cyprus bij.

Echter, omdat de balans is gemaakt ten tijde dat meneer Bankman-Fried de controle had over het bedrijf, heb ik er geen vertrouwen dat die klopt. De balansinformatie zou daarom incorrect kunnen zijn.

Ray heeft niet alleen te maken met een kluwen van bedrijven, ook de financiële situatie van FTX blijkt volgens hem een complete chaos te zijn. In een poging structuur aan te brengen, deelt hij de bedrijfsonderdelen in vier ‘silo’s’ in, die allemaal een eigen directeur krijgen. Die moeten de belangen van de schuldeisers vertegenwoordigen.

Alle vier de mannen hebben net als Ray een bak aan ervaring in herstructurering of in financiële diensten. „Met de aanstelling van deze directeuren heeft de FTX-groep voor het eerst een afdoende bedrijfsbestuur”, schrijft Ray vilein. En vinden voor het eerst bestuursvergaderingen plaats – vooral bij de dochters die gevestigd waren op Antigua en de Bahama’s hadden die nooit eerder plaatsgevonden, aldus de nieuwe topman.

Per silo gaat Ray langs hoe de onderliggende bedrijven er financieel voorstaan, en of er financiële rapportages beschikbaar zijn. Waar die er zijn, krijgen ze allemaal dezelfde disclaimer mee: dit is onder leiding van Bankman-Fried opgesteld, dus ik zou het maar niet al te veel vertrouwen.

De FTX-groep had geen centraal beheer over zijn geld. Fouten in het beheer van de liquide middelen zijn onder meer het ontbreken van een correcte lijst van bankrekeningen en tekeningsbevoegden en onvoldoende zicht op de kredietwaardigheid van bancaire partners over de gehele wereld.

Voor een bedrijf dat heeft meegelift op de populariteit van bitcoin en andere cryptotokens, is het extra cynisch dat het volledig on-transparant opereerde. De belofte van bitcoin en veel andere cryptomunten is immers ‘radicale transparantie’: elke transactie zou dankzij de unieke codering van de munten terug te halen zijn.

Bij FTX was volgens Ray juist sprake van complete chaos, en niet alleen wat betreft de aanwezige gelden. De nieuwe topman schrijft bijvoorbeeld dat er op de Bahama’s – waar Bankman-Fried momenteel verblijft – met geld van het bedrijf huizen en spullen zijn gekocht door medewerkers. Van eventueel daarvoor uitgegeven leningen staat niets vast, en de huizen staan nu op de naam van die medewerkers.

Zo mogelijk nog erger is het overzicht van de cryptomunten die FTX en Alameda voor hun klanten beheerden. Dat overzicht ontbreekt. Bankman-Fried claimde in 2021 dat er ongeveer 15 miljard dollar aan munten op zijn platforms waren gestald. Tot nu toe zouden er slechts cryptomunten ter waarde van 740 miljoen dollar zijn aangetroffen.

Dan is er ook nog de vraag wie de klanten precies zijn. Dat zouden er miljoenen zijn, claimde Bankman-Fried ooit zelf. Zij zijn de voornaamste schuldeisers van het faillissement van FTX: voor hen wordt het waarschijnlijk een lange zit om hun cryptotegoeden terug te krijgen. Ray heeft nu speciale forensische cyberteams aan het werk gezet om wereldwijd uit te zoeken waar er nog cryptobezittingen zijn die FTX beheerde voor zijn klanten, en hoe die zijn terug te halen.

Meneer Bankman-Fried, die op de Bahama’s verblijft, blijft grillige en misleidende openbare verklaringen afleggen. [Hij] zei recent tegen een journalist op Twitter: „F*** toezichthouders, zij maken alles erger” en suggereerde dat zijn volgende stap een „het winnen van een juridische gevecht” bij de faillissementsrechtbank zou worden.

Het rapport van Ray schetst een ontluisterend beeld van de leiderschapskwaliteiten van Bankman-Fried, die lang de ‘posterboy’ van de cryptowereld was en zich met sponsordeals populair maakte in de sportwereld en wereld van beroemdheden. Ray heeft het over een „ongekende situatie” door „een concentratie van de macht in de handen van een kleine groep, zeer onervaren, onopgeleide en in potentie chantabele individuen”.

Ray schrijft dat onder Bankman-Frieds leiding personeel declaraties moest indienen via een chatplatform, waarna een onduidelijke groep managers deze goedkeurden met emoji’s. Hij communiceerde via programma’s die berichten na korte tijd automatisch weggooiden, „en moedigde andere werknemers aan datzelfde te doen”.

Lees ook: ‘Dit is exact wat bij de kredietcrisis gebeurde’, zegt ING-expert over cryptocrash FTX

Bankman-Fried zelf noemde het deze week tegenover nieuwssite Vox een „vergissing” om uitstel van betaling (‘Chapter 11’) aan te vragen. Volgens Bankman-Fried zouden klanten anders binnen een maand bij hun geld hebben gekund. Tegenover de Vox-journalisten zei de gewezen topman dat Ray en zijn collega’s er juist op uit zijn „om alles tot de grond toe af te breken uit schaamte” – waarna hij overigens beweerde dat een deel van zijn uitlatingen niet voor publicatie waren bedoeld.