Schreinemacher: ‘Chinese exportbeperking voor ASML alleen op eigen voorwaarden’

„Nederland zal de Amerikaanse exportbeperkingen voor China niet een-op-een kopiëren”. Dat zegt minister Liesje Schreinemacher, minister voor Buitenlandse Handel (VVD) in een gesprek met NRC.

De Nederlandse overheid staat onder zware druk van de VS om de export van ASML’s chipmachines naar China terug te schroeven. Er zijn al twee jaar gesprekken bezig over dat onderwerp, tussen de VS, Nederland en Japan – de voornaamste landen die chipmachines leveren. Nederland heeft met ASML en ASM International twee bedrijven die machines bouwen die onontbeerlijk zijn in een chipfabriek.

Begin oktober kondigde de Amerikaanse overheid een pakket met strenge maatregelen aan om de Chinese chipindustrie verder af te knijpen. China krijgt van de VS geen toegang meer tot geavanceerde chips en apparatuur om chips te maken. Die technologie gebruikt China voor militaire doeleinden en voor massasurveillance van de eigen bevolking, stellen de Amerikanen.

De VS zien de technologische opmars van China als een bedreiging voor de nationale veiligheid en de democratische wereld.

In het 139 pagina’s tellende document doen de VS nadrukkelijk beroep op Nederland om de export van ASML’s machines naar China te beperken. Het gaat om apparatuur die niet onder de Wassenaar Arrangement valt. Deze overeenkomst tussen 42 landen regelt de export van goederen die zowel voor militaire als commerciële doeleinden gebruikt kunnen worden.

In 2019 gaf Nederland al toe aan de Amerikaanse druk om een Chinese bestelling voor een EUV-machine, het paradepaardje van ASML, te blokkeren op basis van het Wassenaar Arrangement.

Maar het Wassenaar Arrangement geldt niet voor de meer gangbare lithografiemachines, die gebruik maken van deep ultraviolet light (DUV). Deze technologie, waarmee ook geavanceerde chips gemaakt kunnen worden, staat nu ter discussie in de gesprekken tussen de VS, Nederland en Japan.

Amerikaanse bedrijven als Applied Materials leveren een deel van de complexe keten voor de productie van chips. Applied Materials valt onder de strengere Amerikaanse exportregels. Maar als Japan en Nederland hun machines blijven leveren, kan China zijn chipindustrie toch blijven uitbreiden.

Tot op dit moment reageerde Nederland niet publiekelijk op deze oproep. Maar Liesje Schreinemacher, die als minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking ook over exportcontrole gaat, wil in gesprek met NRC wel bevestigen dat Nederland al twee jaar intensief spreekt met de Amerikanen over exportbeperkingen. Een deal is er nog niet, maar zou binnen enkele maanden bereikt kunnen zijn. Nederland wil de exportbeperking wel aanscherpen maar doet dat op eigen voorwaarden, benadrukt Schreinemacher. „De VS kunnen ons niet dwingen.”

Lees ook: Zo trekt Joe Biden de stekker uit de Chinese techindustrie

Na twee jaar onderhandelen proberen de VS Nederland en Japan nu tot een beslissing te dwingen. Hoe ervaart u die druk?

„Over de aard van de gesprekken kan ik niets zeggen. Maar de VS kunnen ons zulke wijzigingen niet zomaar opleggen. We doen mee aan die gesprekken op een soevereine manier. Want de Amerikanen hebben ons ook nodig. We moeten onszelf niet kleiner maken dan we zijn – we hebben belangrijke bedrijven binnen onze grenzen en zullen die onderhandelingsruimte niet zomaar weggeven.”

„Nederland zal de Amerikaanse maatregelen niet een-op-een kopiëren. We maken een eigen afweging – en dat doen we in overleg met partnerlanden als Japan en de VS.”

En wat zijn die afwegingen?

„We willen technologisch leiderschap behouden, strategische afhankelijkheden voorkomen en het ongewenste gebruik van technologie tegengaan. Als handelsmininister weet ik dat we veel aan open handel te danken hebben, maar we kunnen dat niet ‘ongeclausuleerd’ doen. We moeten kritischer kijken met welke landen we welke goederen uitwisselen.” 

Acht u het waarschijnlijk dat er strengere maatregelen genomen worden voor Nederlandse chiptechnologie die naar China gaat?

„We hebben nu al restricties in ons exportvergunningenbeleid. Ik kan me wel voorstellen dat we halfgeleiders en de chipmarkt met een kritischer blik zullen bekijken. We zijn met die verschuiving bezig en ik denk dat er een kans is dat dat zich voortzet.”

Op welke termijn zou Nederland eventuele stappen kunnen ondernemen?

„De timing hangt af van de manier waarop de gesprekken verlopen. Daar is meer tijd voor nodig.”

De onderhandelingen tussen de VS, Nederland en Japan spelen zich af op meerdere niveaus. Met name in Washington en Den Haag, maar ook tijdens buitenlandse ontmoetingen. China hield zich tot nu toe op de vlakte over het Amerikaanse offensief in de handelsoorlog, maar spreekt Nederlandse politici er wel op aan.

In juni sprak Schreinemacher zelf met de Chinese minister van Handel, Wang Tao, tijdens een conferentie in Genève. Het was „een stevige maar open discussie” waarin de Nederlandse minister ook de mensenrechtensituatie in Xinjiang ter sprake bracht.

Minister-president Mark Rutte kreeg na afloop van de G20-top een uitnodiging om Beijing te bezoeken. De Chinese leider Xi Jinping verzocht Rutte om de Amerikaanse druk te weerstaan en „de economische relatie niet te politiseren en wereldwijde productieketens stabiel te houden”, aldus persbureau Reuters. Het is nog niet zeker of Rutte op de uitnodiging ingaat.

Kan Nederland een eigen koers varen ten opzichte van Europa?

„De EU heeft het exportbeleid onlangs ook aangescherpt en let daarbij meer op mensenrechten. Ik zou dit graag in Europees verband doen, maar misschien dat we als Nederland wel eerst een stap moeten doen.”

Duitsland is vanwege zijn industriële belangen meer op China gericht. Dat beleid wijkt af van de andere Europese lidstaten. Zit Nederland ook op die Duitse lijn?

„We zitten meer in het midden denk ik. Maar we beseffen ook dat China wereldwijd 90 procent van alle cruciale grondstoffen voor de productie van chips levert.”

De VS stellen dat de plannen niet als doel hebben de Chinese economie te raken, maar dat het hen puur om de nationale veiligheid gaat. Is dat ook uw interpretatie?

„De nationale veiligheid is ook de belangrijkste component voor Nederland. Maar dan wel onze eigen nationale veiligheid. Ook al hebben we discussies over de uitvoering en reikwijdte van exportbeperkingen, we staan aan dezelfde kant als de Amerikanen als het gaat om mensenrechten, we willen net als de VS onze technologie beschermen en we delen hun zorgen als het gaat om veiligheid.”