België effent weg voor deal met Iran over uitwisseling van gevangenen

België levert mogelijk een veroordeelde terrorist aan Iran om een van spionage beschuldigde ngo-medewerker én een voormalig gastdocent aan de Vrije Universiteit van Brussel (VUB) uit een Iraanse dodencel te krijgen. Dat zou het resultaat kunnen zijn van een omstreden uitwisselingsverdrag dat de Belgische regering afgelopen maart in alle stilte sloot met Iran, en dat woensdagmiddag in Brussel na stemming groen licht kreeg van de Kamercommissie Buitenlandse Zaken. Als het federaal parlement en de Iraanse regering het verdrag ook goedkeuren, naar verwachting nog slechts een formaliteit, wordt het van kracht.

Er werd de voorbije dagen hevig over het akkoord gedebatteerd aan de Brusselse Wetstraat. De stemming werd met een dag uitgesteld vanwege kritische vragen die met name vanuit oppositiepartij N-VA kwamen. De partij vreest voor een „uitholling van de rechtsstaat” en „koelbloedige chantage”, mocht de deal met Teheran beklonken worden. Ook werd er onderhandeld over de voorwaarden bij een eventuele gevangenenruil. Daar had regeringspartij Groen/Ecolo op aangedrongen. Niet instemmen met het verdrag zou de veiligheid van Belgen in Iran verder verslechteren, zei minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD).

Iran pakt met enige regelmaat buitenlanders op, die het vervolgens – al dan niet na rechtszaken die niet aan internationale normen voldoen – gevangen zet. Vooral mensen met een buitenlandse nationaliteit die van Iraanse afkomst zijn, lopen dit risico. Iran gebruikt hen vervolgens als pionnen in onderhandelingen met andere landen om concessies af te dwingen.

Woensdagmiddag volgde het akkoord. België wordt zo het eerste westerse land dat tot een dergelijke deal met Iran komt, na al soortgelijke uitwisselingsverdragen te hebben met landen als Marokko, Hongkong, China en Congo.

Strafvermindering

Het verdrag maakt het mogelijk dat Iraniërs die in België veroordeeld zijn hun straf in eigen land mogen uitzitten en andersom. Ook is er een clausule in opgenomen zodat na uitwisseling gratie of strafvermindering kan worden verleend. Dat zou betekenen dat de Iraanse diplomaat Assadollah Assadi, die in mei in beroep tot 20 jaar gevangenisstraf werd veroordeeld voor zijn rol in een verijdelde aanslag in Parijs vier jaar geleden, eenmaal terug in Teheran op vrije voeten kan worden gesteld.

Het Antwerps Hof van Beroep achtte het twee maanden geleden onomstotelijk bewezen dat Assadi met zijn diplomatieke paspoort een bom van Iran naar Luxemburg smokkelde. Deze moest tot ontploffing worden gebracht in de Parijse voorstad Villepinte, tijdens een massabijeenkomst van de Iraanse oppositie op 30 juni 2018, waarbij tienduizenden mensen werden verwacht. Twee handlangers, die op 30 juni in Brussel werden gearresteerd, werden eveneens tot hoge celstraffen veroordeeld.

Oppositie waarschuwt voor een ‘uitholling van de rechtsstaat’ door het verdrag

Hoewel minister Van Quickenborne de afgelopen dagen met klem ontkende dat het verdrag gaat over concrete dossiers, zijn deskundigen ervan overtuigd dat Assadi onder de deal naar Iran kan worden gestuurd. Vorig jaar had Van Quickenborne nog gezegd dat „de principes van de rechtsstaat niet het voorwerp kunnen uitmaken van koehandel”. Premier Alexander De Croo zei vorige maand dat voor een gevangenenruil „geen juridische basis” is, terwijl hij in werkelijkheid al in maart tot de deal met Iran was gekomen.

Aan Belgische zijde, zo werd deze week bekend, zou de 41-jarige ngo-medewerker Olivier Vandecasteele dankzij dit verdrag vrij kunnen worden gelaten. Hij zit om onduidelijke redenen al vijf maanden in eenzame opsluiting in de beruchte Evin-gevangenis in Teheran.

Ook de naam van de Zweeds-Iraanse Ahmadreza Djalali (49) valt voortdurend. Djalali, gespecialiseerd in rampengeneeskunde, was gastdocent aan de VUB toen hij in 2017 in Iran ter dood werd veroordeeld wegens spionage voor Israël. Teheran houdt hem eveneens medeverantwoordelijk voor de dood van twee Iraanse kerngeleerden. Hoewel Djalali niet de Belgische nationaliteit heeft, wordt aangenomen dat dit verdrag de deur toch opent voor zijn vrijlating. België en Zweden trokken de afgelopen vijf jaar samen op in de onderhandelingen met Teheran.

‘Cynische truc’

Het verdrag werd deze week scherp veroordeeld door leden van het Amerikaanse Congres. De Democratische senator Bob Menendez schreef op Twitter dat België zich aan zijn internationale verplichtingen te houden heeft en dat de deal onder geen beding mag leiden tot gratie voor veroordeelde terroristen. Drie Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden vroegen België niet te zwichten voor „een cynische truc” van Iraanse diplomaten om terroristen te ruilen tegen Belgische gevangen.

In een brief aan de Belgische Kamervoorzitter Eliane Tillieux vroegen negen prominente Amerikanen, onder wie voormalig FBI-directeur Louis Freeh en oud-NAVO-commandant James Jones, om van het verdrag af te zien. Ze waarschuwden voor „de onmiddellijke activering van de terroristische cel van 2018” als Assadi inderdaad aan Iran wordt geleverd.

Dinsdag en woensdag hielden honderden leden van de Iraanse oppositie, opererend vanuit Frankrijk, protestacties in Brussel tegen het verdrag. Woordvoerder Shahin Gobadi liet namens de Nationale Raad van Verzet in Iran weten nu naar het Belgische Grondwettelijk Hof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te stappen.