Belangenverstrengeling van Statenleden bij stemmingen over stikstofbeleid

Ten minste achttien Statenleden in negen provincies hebben zich sinds 2019 mogelijk schuldig gemaakt aan belangenverstrengeling door mee te stemmen over stikstofmoties. In de meeste gevallen overtraden zij daarmee provinciale integriteitsregels. Deze politici hebben een professionele achtergrond in de landbouw en mochten daarom niet stemmen over provinciale regelingen en moties waarbij zij een belang hadden, zo blijkt uit onderzoek van NRC.

Lees ook het achtergrondverhaal Statenleden met landbouwbelangen stemmen mee over stikstofbeleid

De Statenleden zijn bijvoorbeeld zelf melkveehouder of akkerbouwer of werken voor een veevoerproducent. Van de achttien agrarische Statenleden bekleden er acht daarnaast nog een betaalde of onbetaalde functie bij een belangenorganisatie zoals LTO, de belangrijkste branchevereniging voor boeren.

De provincies moeten de komende tijd het landelijke stikstofbeleid gaan uitvoeren. Het kabinet wil dat de stikstofuitstoot in 2030 50 procent lager ligt dan in 2019. Voor boeren betekent dit dat hun emissies met 40 procent omlaag moeten.

Het kabinet heeft aan de provincies de opdracht gegeven om voor 1 juli 2023 aan te geven hoe zij die reductie denken te behalen. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor de Provinciale Staten, die zullen moeten instemmen met de voorstellen waarmee gedeputeerden in hun provincie komen.

Integriteitscodes

Niet alleen stemden de leden met landbouwachtergrond mee in de Provinciale Staten. In een aantal gevallen voerden ze ook het woord over het onderwerp en brachten ze standpunten in die ze met een belangenorganisatie als bijvoorbeeld LTO hadden voorbesproken. Ze dienden onder meer moties in waarin werd opgeroepen niet alleen naar „theoretische modellen” te kijken maar ook „ruimte voor de landbouw” te laten, zoals in Zuid-Holland gebeurde.

De meeste provincies verbieden het leden van Provinciale Staten om mee stemmen over beleid en moties waarbij ze een persoonlijk belang hebben. Zo schrijft de integriteitscode in Drenthe voor: „Een Statenlid mag zijn invloed en stem niet gebruiken om een persoonlijk belang veilig te stellen of het belang van een ander of van een organisatie waarbij hij een persoonlijke betrokkenheid heeft.”

Daarom is het juist opvallend dat Drenthe de provincie is met de meeste politici die deze regels overtreden: vier. In Friesland gaat het om drie Statenleden. Alleen Utrecht en Groningen kennen deze zittingsperiode van de Provinciale Staten geen leden met een achtergrond in de landbouw. In Limburg stapte een boer onlangs op als Statenlid, uit protest tegen de stikstofplannen. Zestien van de achttien leden die niet handelen in lijn met de integriteitsregels, zijn actief voor VVD en CDA.

Het Friese Statenlid Anne Schelhaas (CDA) runt een melkveehouderij in het zogeheten veenweidegebied, waar volgens de kabinetsplannen de stikstofuitstoot met 47 procent omlaag moet. Zijn bedrijf valt daarmee onder de uitkoopdoelen. Tegen NRC zegt Schelhaas daarin geen belemmering te zien om mee te discussiëren en te stemmen over hoe Friesland de uitkoopregeling gaat invullen.

Integriteitsexperts uiten hun twijfels over de positie van de agrarische Statenleden in het stikstofdebat. „Dit lijkt me wel problematisch”, zegt Michiel de Vries, hoogleraar bestuurskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij wijst erop dat „het er dan toch op lijkt dat iemand een dubbel belang heeft. Je kunt je afvragen of een Statenlid dat tegelijk bestuurder is bij LTO, zulke besluiten zou moeten nemen.”

„Als je die integriteitscodes over het algemeen ziet, vind ik het nogal opmerkelijk dat dit kan”, zegt Arco Timmermans, hoogleraar public affairs aan de Universiteit Leiden. Hij wijst op de codes van Utrecht, Drenthe en Friesland. „Die zijn helder: meestemmen doe je niet als je een belang hebt.”

Boer stemt mee over stikstof pagina 7