Badgasten in Odessa moeten vrezen voor zeemijnen

Galina doet voor hoe zij toch aan haar dagelijkse portie zeewater komt. Parmantig loopt ze op de houten kade van de Zuid-Oekraïense bad- en havenplaats Odessa naar een emmer die met touw aan de reling zit vastgeknoopt. Ze gooit de emmer in de Zwarte Zee, haalt hem omhoog en gooit het water over haar hoofd. Naast Galina (60) is de trap naar de zee afgesloten met een wit lint: vanwege zeemijnen is zwemmen niet toegestaan.

De Zwarte Zee is immers ook het slagveld, vol met Russische en Oekraïense zeemijnen, die een bedreiging vormen voor zwemmers en de graanscheepvaart. Deze week vertrok, voor het eerst sinds Rusland eind februari Oekraïne binnenviel, een graanschip uit Odessa. De vaarroute zou vrijgemaakt zijn van mijnen. Om een Russische invasie vanuit zee te voorkomen heeft Oekraïne op het strand in Odessa explosieven ingegraven.

Lees ook Eerste graanschip uit Odessa beproeft akkoord Rusland en Oekraïne

Naast het zwemverbod is daarom het strand in de badplaats afgezet met rood-witte linten. In het zand staan rode bordjes met een doodshoofd en in het Oekraïens en Russisch: gevaarlijk mijnen! Toch vinden Oekraïners zo hun manieren om van de zon te genieten en in zee te zwemmen, soms met dodelijke afloop.

In plaats van het strand zijn de houten vlonders op de kade in oorlogstijd de plek om te bakken. Galina ligt er met ‘mooie’ Jim – zwart-wit gestreepte zwemslip, egaal bruin mede door het staand zonnen, zijn haar netjes gekamd in een scheiding. Langs de kade aan de zee zonnen tussen de vissers ongeveer honderd landgenoten.

De Odessieten hebben deze plek voor zichzelf. In oorlogstijd komt geen toerist naar Odessa, van oudsher geliefd onder Oekraïners en Russen als vakantiebestemming. Strandtenten zitten ’s avonds half vol of zijn gesloten. Hotels zijn amper gevuld. Een jongen van een kiosk kijkt in de schaduw verveeld op zijn telefoon. Nu niemand het strand bezoekt en verzorgt, groeien tot verbazing van de lokale bewoners op het zand groene struiken.

Toen de oorlog uitbrak, zette Odessa zich schrap voor de komst van het Russische leger. Standbeelden werden ter bescherming ingepakt met zandzakken, het beroemde operagebouw sloot zijn deuren en bewoners verlieten de stad. Maar de Russen kwamen niet. Met als gevolg dat Odessa weer een beetje ademt. Uit het operagebouw klinkt gezang, op terrassen wordt gegeten en er wordt gefietst en hardgelopen. Een lokaal biermerk heeft als motto ‘Trots gebrouwen in een vrij Oekraïne’.

Lang niet alles is bij het oude. Nog altijd is het centrum grotendeels verlaten, zijn ramen dichtgetimmerd en kun je niet de beroemde Potjomkintrappen bezichtigen, want die zijn afgesloten. Nachtclubs in het centrum zijn dicht.

Sommigen nemen toch een duik

Toch wordt er nog wel gefeest. In een strandtent wordt een bruiloft gehouden. ‘Slava Ukraini!, Geroim Slava!’ [Glorie aan Oekraïne! Glorie aan de helden!], klinkt de traditionele Oekraïense strijdkreet uit de uitzinnige kelen op de dansvloer.

Terwijl agenten rondlopen om te voorkomen dat mensen in zee zwemmen, kijkt Jim (44) toe hoe Galina – geboren en getogen in Odessa – voor een tweede keer de emmer in zee gooit. „Zwemmen is verboden”, zegt hij, „maar de politie is niet altijd aanwezig en dan kun je makkelijk het water ingaan. Ik doe het zelf ook.” „Risico’s nemen hoort bij het leven”, valt een vriend hem glimlachend bij.

Achter hen kruipen eerst een man en daarna een vrouw onder het witte lint door, lopen de trap af en duiken in zee. Beiden willen niets zeggen als ze uit het water zijn en laten zich opdrogen door de zon.

Zij hebben hun zwempartij overleefd. Maar er vallen wel degelijk doden onder zwemmers die een zeemijn raken. Bekend is het verhaal van de man die zijn vijftigste verjaardag vierde, ging zwemmen in Odessa en een explosief raakte. Hij kwam om. Oekraïense media meldden recent drie andere doden en twee gewonden in en rond Odessa door zeemijnen.

Het is gezond. Zonder zeewater kan ik niet leven

Galina (60), strandganger in Odessa

Serhi Brattsjoek, woordvoerder van het regionale militaire bestuur, gist naar de redenen waarom mensen toch gaan zwemmen of het strand opgaan. Een paar weken voor de dood van de vijftigjarige man, overleed ook iemand door een zeemijn, vertelt hij in groene camouflagekleding voor een overheidsgebouw. „Iedereen had het erover in Odessa: waarom doe je dit met al die waarschuwingen. Dat had een voorbeeld moeten zijn voor die jarige man.”

Brattsjoek (50) waarschuwt op zijn Telegramkanaal zwemliefhebbers over het gevaar van afgedreven zeemijnen. Dat kan door een storm of doordat ze oud en versleten zijn. De gemeente heeft extra agenten en burgerwachten ingezet om mensen ervan te weerhouden een duik te nemen of het strand op te gaan. „Als we de overwinning hebben behaald, kan iedereen het strand weer op. Nu is het doel om de mensen te beschermen.”

De ongelukkigen weten wat ze doen, meent de gemeentewoordvoerder. Ze zien de waarschuwingsborden, halen blokkades weg, klimmen over het hek. „Dat doen ze niet per ongeluk”, stelt hij droogjes vast.

Mensen denken dat je mijnen kunt zien, zegt hij, maar daarin vergissen ze zich. „Je hebt verschillende soorten, tegen schepen, landingsvoertuigen en soldaten. Voor die laatsten heb je mijnen die te klein zijn om direct te zien.”

Ook zonder de drijvende zeebommen ziet hij liever dat het strand momenteel wordt afgezet. „Je moet er niet aan denken dat als het strand vol zit met honderden, duizenden mensen en de Russen gooien er een raket op.” Zijn woorden echoën de volgende dag na, wanneer Rusland met raketten de haven van Odessa aanvalt. Drie dagen later ligt de populaire badplaats Zatoka, bijna zestig kilometer ten westen van Odessa, onder Russisch vuur.

Zonder zee en strand is Odessa zichzelf niet, beamen Fjodor (47) en Joelia (48) Tsjerenkov. Ze liggen op de kade op een blauw kleed, met tussen hen in een komkommer, tomaten en nepfeta voor de zelfgemaakte Griekse salade. „Het is treurig dat we niet kunnen zwemmen. Mensen die het wel doen, missen het water, zijn dronken of geloven het nieuws niet.”

Verderop gooit Galina opnieuw de volle emmer zeewater over zich heen. Elke dag doet ze dit, zegt ze uitgelaten en druipend van het water. „Het maakt je gezond, vermindert de stress van de oorlog. Zonder zeewater kan ik niet leven.”