Arbeidsmarkt nog krap, maar er verandert wél iets

Maken de doemberichten over een hoge inflatie en een naderende recessie ook werkgevers zenuwachtig? De arbeidsmarkt was afgelopen kwartaal iets minder gespannen dan eerder, blijkt uit nieuwe cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dinsdag presenteerde. Tegenover elke honderd werklozen staan nu 121 vacatures, een kwartaal eerder waren dat nog 143 vacatures.

In het dagelijks leven zijn de personeelstekorten nog overal zichtbaar. Zie de haperende dienstverlening op het spoor, de kinderopvangcentra die groepen moeten sluiten, de restaurants die voor de lunch dicht gaan: op veel plekken loopt het vanwege de grote vraag naar personeel spaak. De arbeidsmarkt is, zoals dat heet, nog altijd krap.

Maar er verandert dus wél iets. Eind september stonden er in totaal 449.000 vacatures open, zeventienduizend minder dan een kwartaal eerder. Werkgevers schreven de afgelopen maanden minder nieuwe vacatures uit. Vooral in de horeca en handel nam het aantal vacatures af, al blijft in die sectoren de vraag naar mensen onverminderd groot. Onder ‘handel’ valt bijvoorbeeld werk in distributiecentra en in winkels.

Lees ook: De IT’er is zo schaars niet meer op de arbeidsmarkt

Meer doen met minder mensen

„Veel bedrijven hebben nu nog veel meer werk dan ze aankunnen”, zegt Ronald Dekker, arbeidsmarkteconoom bij TNO. „Maar als ze denken dat het economisch minder gaat worden zullen ze vaker proberen om dat werk te doen met de huidige groep werknemers. Bijvoorbeeld met meer overwerk, of door het werk anders in te richten.”

Onder werkgevers merkt hij veel onzekerheid, zegt Rob Witjes, hoofd arbeidsmarktinformatie bij uitkeringsinstantie UWV. „Hoge inflatie, moeite om aan materialen te komen, stijgende loonkosten.” Dat kan er volgens Witjes voor zorgen dat werkgevers voorzichtig worden in het werven van mensen. „Misschien hebben werkgevers wel zes nieuwe mensen nodig, maar schrijven ze toch maar vier vacatures uit.”

Maar eenduidig is het niet, zegt Witjes. „Het kan ook een teken van gelatenheid zijn. Als het na drie keer werven nog niet gelukt is om een servicemonteur te vinden gaat een werkgever het misschien anders proberen op te lossen.” Witjes ziet in de nieuwe cijfers dan ook maar „een heel voorzichtige indicatie” van een afkoelende arbeidsmarkt.

Onderhandeling met de baas

Er zijn dan ook genoeg tekenen dat de arbeidsmarkt nog altijd krap is. Zo nam de werkloosheid toe. Niet omdat ineens veel meer mensen hun baan verloren. Wel omdat meer mensen die voorheen niet als ‘werkzoekend’ geregistreerd stonden nu wel actief op zoek zijn naar een baan. Dat het gemakkelijk is om werk te vinden, werkt aanstekelijk.

Werkgevers hebben hun werknemers liever weer in vaste dienst

Mensen mét werk hebben door de arbeidsmarktkrapte de touwtjes strak in handen in onderhandelingen met de baas. Uit de CBS-cijfers blijkt dat organisaties hun werknemers weer liever vast in dienst hebben. In het derde kwartaal van 2022 waren er 2,7 miljoen werknemers met een flexibele arbeidsrelatie, 97.000 minder dan een kwartaal eerder. Die afname, zo zegt het CBS, komt vooral doordat het aantal flexibele werknemers dat een vaste arbeidsrelatie heeft gekregen sterk toenam.

Daarmee is niet gezegd dat werken als zelfstandige niet meer populair is. In het derde kwartaal steeg het aantal werknemers met een vaste baan met 46.000 tot 5,3 miljoen. Het aantal zelfstandigen zonder personeel groeide in diezelfde periode met 62.000, tot 1,6 miljoen. Door de krapte op de arbeidsmarkt zijn veel organisaties, in de zorg, het onderwijs, de kinderopvang noodgedwongen overgestapt op de inhuur van flexkrachten. Die krijgen vaak meer betaald dan de collega’s in vaste dienst, waardoor ook in deze groep meer mensen uit eigen beweging de overstap maken naar een bestaan als zelfstandige.

Investeren in personeel

Werkgevers en de overheid moeten vooral niet denken dat een daling in vacatures betekent dat ze niet meer hoeven te investeren in de aanwas van personeel, zegt de Tilburgse arbeidsmarkteconoom Ton Wilthagen. Na de kredietcrisis in 2008 is er massaal bezuinigd op vast personeel, onder meer in de bouw en in de thuiszorg. Daarmee is veel kennis en kunde verdwenen. En laten dat nu allebei sectoren zijn waar de komende decennia alleen maar meer vraag naar personeel zal komen.

Zelfs als er een serieuze recessie komt, neemt de krapte op de arbeidsmarkt niet af, verwachten de economen. Dat komt doordat Nederland vergrijst: er gaan meer ouderen met pensioen dan er jongeren op de arbeidsmarkt bijkomen. Zo krimpt de beroepsbevolking – tenzij er veel migranten naar Nederland komen. Die ouderen gaan daarnaast meer zorg nodig hebben. „Bij een recessie wordt de werkdruk in de zorg echt niet ineens minder groot”, zegt Witjes van het UWV. Het afgelopen kwartaal groeide de vraag naar zorgmedewerkers opnieuw. Witjes denkt dat werkgevers zullen investeren in het behouden van personeel. „Als je zoveel moeite hebt moeten doen om mensen binnen te halen, zul je ze niet zomaar laten gaan bij de eerste financiële tegenslag.”