Aanslag in Crocus City Hall toont ‘blinde vlek’ van Rusland. Voorkomen jihadisme krijgt er minder prioriteit

De vier terreurverdachten van de bloedige aanval op het Moskouse theater Crocus City Hall staan officieel onder arrest. Volgens een eerste beeldanalyse van de onafhankelijke Russische krant Novaja Gazeta lijkt het daadwerkelijk te gaan om de vier mannen die namens terreurgroep Islamitische Staat Khorasan de aanslag van afgelopen vrijdag hebben opgeëist. Het dodental van de aanval staat tot nu toe op 139, en 182 gewonden.

Zondagavond laat zijn de vier mannen voorgeleid bij de rechtbank van de Moskouse wijk Basmanny. De volledige namen van de terroristen zijn hier ook bekendgemaakt – hoewel twee van hen eerder met andere namen in het nieuws zijn genoemd en NRC hun identiteit niet kan verifiëren. Allen hebben de Tadzjiekse nationaliteit.

De man die terechtstaat als Saïdakrami Moerodali Ratsjabalizoda (30) heeft een verbandprop tegen zijn hoofd, nadat tijdens de aanhouding zijn rechteroor werd afgesneden en aan hem was gevoerd – zoals te zien is op videobeelden van zijn eerste ondervraging.

Zichtbaar toegetakeld

Moechammadsobir Sokirtsonovitsj Faizov (19) is nagenoeg buiten bewustzijn binnengereden op een oranje rolstoel, met een katheter en blote borst in een wit ziekenhuishesje. Hij raakte tijdens zijn arrestatie gewond aan een oog. Inmiddels is hij hieraan geopereerd, waarna hij opnieuw verhoord werd in zijn ziekenhuisbed. Ook Sjamsoetdin Fariddoeni (25) en Dalerdzjon Barotovitsj Mirzojev (32) waren beiden zichtbaar toegetakeld.

„We weten nu wie deze gruweldaad tegen Rusland en zijn volk heeft gepleegd”, zei president Vladimir Poetin in een toespraak op maandagavond, „door radicale islamisten, tegen wier ideologie de islamitische wereld zelf al eeuwenlang strijdt.”

In het weekend kwamen via Telegram al snel beelden naar buiten van de mishandeling van de verdachten, gelekt via kanalen die in verband gebracht worden met de veiligheidsdiensten zelf. Gevraagd naar het martelen van de terreurverdachten, zei Dmitri Peskov, de woordvoerder van president Vladimir Poetin: „Ik laat deze vraag onbeantwoord.” Alle verdachten hebben inmiddels schuld bekend.

„De Russische veiligheids- en inlichtingendiensten zijn wereldexperts op het gebied van moord en marteling”, schrijft Andrej Soldatov, expert op gebied van de Russische veiligheidsdiensten in The Guardian. En: „de [geheime dienst] FSB is ook behoorlijk bekwaam in het onderzoeken van aanvallen achteraf.”

Binnen 24 uur

Het sleutelwoord hier is ‘achteraf’, want hoewel de kans klein lijkt dat de daders een straf gaan ontlopen, blijft de vraag hangen hoe het kan dat politie- en surveillancestaat Rusland, de aanslag niet wist te voorkomen. Er werd nota bene op 7 maart nog door de Amerikaanse ambassade gewaarschuwd voor een aanstaande aanslag door „extremisten”.

De ambassade waarschuwde toen gedurende 48 uur grote bijeenkomsten te mijden, „inclusief concerten.” De Russische president Vladimir Poetin noemde die kennisgeving vorige week nog „duidelijke chantage”.

Nu, in de nasleep van de aanslag lijkt het negeren van de waarschuwing Poetin kwetsbaar te maken. Mogelijk daarom weigert Poetin vooralsnog de schuld bij de fundamentalisten te leggen. In zijn toespraak op maandagavond stelt hij weliswaar dat „radicale islamisten” de aanslag uitvoerden, maar dat er nog onderzoek loopt naar de opdrachtgevers – en dat kan volgens Poetin maar één partij zijn: Kyiv. „Deze gruweldaad kan alleen maar een schakel zijn in de reeks pogingen van degenen die ons land sinds 2014 bevechten, van het ‘neo-nazi-regime’ in Kyiv.” Ondersteunend bewijs voor de connectie met Kyiv heeft het Kremlin nog niet gepresenteerd. Alleen het gegeven dat de terroristen in de buurt van de stad Brjansk zouden zijn gearresteerd – ten zuidwesten van Moskou, dichterbij de Wit-Russische dan de Oekraïense grens.

historicusTimothy Snyder Poetin heeft zijn veiligheidsapparaat gewijd aan het project om de Oekraïense natie en staat te vernietigen

De focus op Kyiv na de terreuraanval zegt alles over de Russische prioriteiten, stellen experts nu. „[Vladimir Poetin] heeft zijn veiligheidsapparaat gewijd aan het project om de Oekraïense natie en staat te vernietigen”, schrijft historicus Timothy Snyder zondag in zijn nieuwsbrief. Snyder stelt dat het Kremlin er alles aan zal doen om te voorkomen dat Russen erachter komen dat dit beleid hen mogelijk in gevaar heeft gebracht. Om die reden krijgt Oekraïne nu te schuld.

Het voorkomen van jihadistisch geweld had lange tijd wel de aandacht van het Kremlin. Na de aanslagen in de Verenigde Staten van 11 september 2001 was het een van de weinige onderwerpen waarin Moskou met Washington op één lijn zat.

Maar de repressie die Poetin in het zadel moet houden en Oekraïne militair moet onderwerpen, lijkt de aandacht van de geheime diensten te hebben afgeleid. Duizenden leden van de veiligheidsdiensten zijn in de bezette delen van Oekraïne gestationeerd. En potsierlijk is bijvoorbeeld ook dat de ‘lhbti-beweging’ op de dag van de aanslag werd opgenomen op de lijst van ‘extremistische en terroristische organisaties’. Net zoals Meta, de eigenaar van Facebook en Instagram – extremistisch is. In een toenemend autoritair Rusland hebben de diensten almaar meer te surveilleren en controleren.

Lees ook IS-K: streng islamitische en extreem gewelddadige groep met diepe haat jegens Poetin

Daar komt nog bij dat Rusland minder weet van fundamentalistische tendensen in Centraal-Azië dan in de Russische islamitische republieken. „De FSB heeft veel ervaring met het omgaan met extremisten in de Kaukasus, daar hebben ze enorme bedragen aan uitgegeven, maar Centraal-Azië is meer een blinde vlek”, zegt onderzoeker Mark Galeotti tegenover The Guardian.

Geen politie

Hier en daar wordt ook kritiek geuit op het feit dat er geen veiligheidsdiensten of politie aanwezig waren bij het concert. Maar feit is uiteindelijk dat een terreurcel altijd de zwakke plekken in een systeem zal opzoeken. „Het voorkomen van terroristische aanslagen is bijna een fantasieverhaal”, stelt socioloog Kirill Titajev tegenover de Russische site Meduza.

Het is misschien een illusie om te denken dat alle mensenstromen beveiligd kunnen worden. Maar wel een illusie die het Kremlin geloofwaardig moet zien te houden – ook om de censuur en onderdrukking van het eigen volk in toom te houden. En uitgebreid toezicht is er ook wel in de vorm van data- en videosurveillance met gezichtsherkenningssoftware – deze technieken worden ook genoemd in de verklaring dat de FSB achteraf zo snel de terroristen wist te vinden.

Lees ook Waarom werd de bloedige aanslag in Moskou niet verijdeld? Verklaringen van Kremlin wekken scepsis

Maar juist de repressie en het wantrouwen tegenover de eigen bevolking zorgen er ook voor dat de FSB zijn werk niet goed kan doen, stelt Andrej Soldatov. Het lukt de FSB niet om de benodigde inlichtingen te vergaren „omdat er andere dingen nodig zijn: capaciteiten voor het delen van informatie tussen instanties, zowel binnenlands als buitenlands, en vertrouwen tussen die instanties en binnen die instanties”, aldus Soldatov.

De repressie heeft het vertrouwen in de veiligheidsdiensten aangetast, betoogt Soldatov. „De angst en het wantrouwen hebben al geleid tot de opkomst van allerlei complottheorieën, waarbij alles wat het Kremlin over de aanval van vrijdag heeft gezegd in twijfel wordt getrokken en ondermijnd.”

Delen Mail de redactie