Zinnetje over einde van fossiele brandstoffen zorgt voor onrust op klimaattop

Op de klimaattop in Sharm-el-Sheikh heeft Saoedi-Arabië deze week gewaarschuwd voor het „demoniseren” van fossiele brandstoffen. De oplossing voor het klimaatprobleem ligt volgens minister van Buitenlandse Zaken Adel al-Jubeir niet in minder olie en gas, maar in een reductie van emissies door allerlei vervuilende sectoren van westerse economie.

Al-Jubeir maakt zich grote zorgen over een voorstel van India om in de slotverklaring van de klimaattop een zinnetje op te nemen over de noodzaak van het verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen. Hoe logisch dat voor buitenstaanders ook klinkt, het zou voor het eerst zijn dat alle fossiele brandstoffen in een officiële onderhandelingstekst expliciet in verband worden gebracht met klimaatbeleid. Het is dan ook lang niet zeker dat het voorstel van India het haalt. In de concepttekst die nu rondgaat staat het nog niet.

Op de klimaattop van vorig jaar in Glasgow ging het alleen over steenkool, de meest vervuilende fossiele brandstof. Toen verzette India zich juist fel tegen afspraken daarover, met steun van China. Beide landen weigerden zelfs akkoord te gaan met een slotverklaring waarin de belofte was opgekomen dat er op termijn een einde werd gemaakt aan het gebruik van steenkool. Op het allerlaatste moment – en tegen de wil van veel deelnemende landen in – werd als compromis besloten om de term ‘phase out’ (uitfaseren) te vervangen door het veel zwakkere ‘phase down’ (verminderen).

Steenkool uitfaseren

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) wees deze week nog eens op de noodzaak om steenkool juist wel uit te faseren. Als dat niet gebeurt, schrijft het IEA in het rapport Coal in Net Zero Transitions, verdwijnt het beperken van de opwarming tot maximaal anderhalve graad definitief uit beeld. Wat het volgens het IEA zo moeilijk maakt, is dat steenkool wereldwijd niet alleen de grootste bron van broeikasgassen is, maar ook de grootste bron voor het opwekken van elektriciteit.

Het IEA becijferde dat de wereld zo’n 9.000 werkende kolencentrales telt. Het overgrote deel daarvan staat in landen die hebben beloofd over een paar decennia klimaatneutraal te zijn. Om die doelstelling te halen moet driekwart van de energie die ze nu nog met steenkool opwekken volgens het IEA nog dit decennium worden vervangen door energie uit duurzame bronnen als zon en wind. Rond het midden van de eeuw moet 90 procent van alle kolencentrales van het elektriciteitsnetwerk zijn verdwenen.

Dat uitgerekend India nu pleit voor het verminderen van het gebruik van alle fossiele brandstoffen is opmerkelijk. Onderhandelaars vermoeden dat India de aandacht wil afleiden van de eigen vervuilende energievoorziening. India is voor zo’n 70 procent van zijn energie afhankelijk van kolencentrales en staat op het punt tientallen vergunningen te veilen voor nieuwe steenkoolmijnen.

Door kolen nu op één hoop te gooien met olie en vooral met gas, wil India andere landen laten voelen dat ook zij afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Of die strategie succes heeft, is maar de vraag. Voor de Europese Unie, het belangrijkste doelwit van de Indiërs, lijkt het daar niet op. Eurocommissaris Frans Timmermans, de hoofdonderhandelaar van de EU, omarmde het Indiase voorstel meteen. „Maar we moeten er wel voor zorgen dat deze oproep niet ten koste gaat van het eerdere akkoord over de reductie van steenkool”, voegde Timmermans aan zijn steunbetuiging toe. „Dus als dit bovenop de afspraken uit Glasgow komt, zal de EU het plan steunen.”

Bij ontwikkelingslanden, vooral in Afrika, stuit het Indiase voorstel juist op verzet. De Afrikaanse Unie wil volgens Irene Batebe van het Oegandese ministerie voor Energie alleen onder strikte voorwaarden afspraken maken over vermindering van fossiele brandstoffen. „Velen van ons ontdekken nu juist nieuwe fossiele bronnen”, zei Batebe.

Voor wie zich wil verdiepen in de opwarming van de aarde zijn talloze boeken, films, voorstellingen en podcasts beschikbaar. NRC geeft tips.

Risico van investeringen

Timmermans waarschuwde Afrikaanse landen voor het risico van investeringen in fossiele brandstoffen. „Ik zeg niet tegen Afrikaanse landen dat ze niet in fossiel mogen investeren, laat ik daar heel duidelijk over zijn”, aldus de Eurocommissaris. „Wat ik zeg is: wees voorzichtig met wat je doet. Want wie nu in steenkool investeert, zal dat geld nooit meer terugverdienen. Wie nu in olie investeert, zal dat geld waarschijnlijk ook niet terugverdienen.” Investeringen in gasinfrastructuur lopen volgens Timmermans iets minder risico. Tenminste, als die infrastructuur zo wordt aangelegd dat die op termijn geschikt is voor ‘groene’ waterstof als energiedrager.

Milieu-organisaties zijn niet verbaasd dat de bereidheid om het gebruik van olie en gas aan banden te leggen gering is. Uit een analyse door drie ngo’s blijkt dat in Sharm-el-Sheikh ten minste 636 lobbyisten voor de fossiele industrie rondlopen, los van alle vertegenwoordigers van industrieën die veel fossiele brandstoffen gebruiken, zoals de petrochemie en staalindustrie. Sommigen zijn in Egypte namens bedrijven als Shell en BP, anderen zijn lid van landendelegaties. Alleen al in die van de Verenigde Arabische Emiraten, het gastland van de volgende klimaattop, zitten zeventig leden die nauwe banden hebben met de olie- en gasindustrie.

Gastland Egypte, zelf een exporteur van gas, vindt het niet gek dat er zoveel olie- en gaslobbyisten op de klimaattop rondlopen. „Olie en gas spelen een cruciale rol in deze transitie”, aldus de Egyptische minister van Olie Tarek El Molla. „Aangezien ze een deel van het probleem zijn, zullen ze ook een deel van de oplossing moeten zijn.”

Volgens de drie ngo’s die de analyse maakten, is dat onzin. Je nodigt ook geen lobbyisten van de tabaksindustrie uit op een conferentie over gezondheidszorg, schrijven zij in een toelichting. „Voor degenen die de wereldwijde verslaving aan fossiele brandstoffen in stand houden, mogen de deuren van een klimaatconferentie niet geopend zijn.”

Lees ook over de inzet van de klimaattop in Egypte