In het doorgaans zo onvoorspelbare Rusland is een verkiezingsweek begonnen, waarvan het eindresultaat onomstotelijk vaststaat: een nieuwe, zesjarige termijn voor Vladimir Poetin, de man die al bijna een kwart eeuw in het Kremlin zit en vastbesloten is om tot minstens 2030 aan de macht te blijven.
En niet alleen in Rusland wordt gestemd. In de bezette Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja, en in het onlangs veroverde Avdiivka kwamen mobiele stembureaus bij burgers aan de deur.
Het is voor het eerst dat de presidentsverkiezingen over drie dagen worden uitgesmeerd. De officiële verkiezingsdag is op zondag, maar Russen kunnen vanaf vrijdag offline en online hun stem uitbrengen. De 71-jarige Poetin is al wekenlang op tournee om zijn vijfde termijn veilig te stellen. Dat Poetin na bijna 25 jaar überhaupt kan meedoen, is te danken aan een omstreden grondwetswijziging uit 2021, waarmee zijn voorgaande termijnen werden ‘geannuleerd’. Daardoor kan hij tot 2036 aanblijven.
Van werkelijk vrije en eerlijke verkiezingen is in het reusachtige land van ruim 143 miljoen inwoners geen sprake, zo vinden velen ook in Rusland. De politieke oppositie is uitgeschakeld, potentiële rivalen zitten opgesloten of zijn gevlucht en Poetins grootste rivaal, de gevangen oppositieleider Aleksej Navalny, stierf vorige maand onder zeer verdachte omstandigheden en na eindeloze martelingen in een strafkamp aan de poolcirkel. Kritische media zijn gesloten, sociale media geblokkeerd, en de kieswetten zijn gewijzigd in Poetins voordeel. Nog vorige week kreeg de Russische journalist Roman Ivanov zeven jaar wegens kritiek op de oorlog.
Om electorale ‘verrassingen’ uit te sluiten, werden onafhankelijke kandidaten Jekaterina Doentsova en Boris Nadezjdin eerder dit jaar al uit de race gegooid
Bovendien houdt het Kremlin strikte controle over de stembusgang. Want niet zozeer de uitslag, die makkelijk te manipuleren is, maar een hoge opkomst is van cruciaal belang. Daarmee kan Poetin zijn critici en de wereld zijn populariteit bewijzen en laten zien dat gewone Russen helemaal niet op westerse waarden als ‘democratie’ en ‘pluriformiteit’ zitten te wachten. Om electorale ‘verrassingen’ uit te sluiten, werden onafhankelijke kandidaten Jekaterina Doentsova en Boris Nadezjdin eerder dit jaar al uit de race gegooid. Internationale waarnemers van OVSE-ODIHR zijn niet welkom, onafhankelijke Russische waarnemers, onder wie Golos-directeur Grigori Melkonjants, zitten in de gevangenis.
Hoewel het Kremlin burgers middels dwang en cadeautjes naar de stembus lokt, is een hoge opkomst daarmee nog niet verzekerd. Zelfs Poetin-aanhangers zien geen urgente reden om zich naar een stemhokje te begeven: „Dat de president zo weinig tegenspraak krijgt, maakt dat zelfs het kern-electoraat in de gevestigde ‘systemische partijen’ niet naar de stembureaus wil komen. Loyalisten hebben ook geen haast om te gaan stemmen, want ze beseffen dat er geen bedreiging is voor de zittende partij”, schreef politiek journalist Andrej Pertsev over de impasse. Desondanks liet het staatspeilingsbureau VTsIOM maandag weten, dat Poetin 82 procent van de stemmen zal kunnen krijgen bij een opkomst van 71 procent.
Lees ook ‘Poetin zal telkens weer een nieuwe oorlog beginnen’
Systeemoppositie
Om de schijn van eerlijke verkiezingen te wekken, krijgt Poetin hulp van twee kandidaten uit de zogenoemde Kremlinloyale ‘systeemoppositie’. Het zijn de 75-jarige Nikolaj Charitonov van de communistische partij KPRF en de 56-jarige Leonid Sloetski, die de radicale Vladimir Zjirinovski na diens dood opvolgde als leider van de ultranationalistische LDPR. Maar uit peilingen blijkt dat beiden nauwelijks in staat zijn zelfs hun eigen achterban te motiveren tot een stem.
Alleen rond de derde kandidaat, eveneens deel van de systeemoppositie, Vladislav Davankov van de partij Nieuwe Mensen, is afgelopen weken enige politieke wrijving ontstaan. De veertigjarige Davankov pleit voor „vrede en onderhandelingen op onze [Russische] voorwaarden”, wil meer geld naar onderwijs en zorg en roept op tot „vrijheid van meningsuiting in plaats van intolerantie”. Hoewel Davankov op tv onzeker overkomt en instemde met alle radicale oorlogswetten in de Doema, wist hij de aandacht van kritische Russen te trekken. De invloedrijke blogger Maksim Katz roept zijn achterban al weken op om onvrede over Poetin en de oorlog uit te drukken in een stem op Davankov.
De oproep wekte wrevel bij andere oppositieleden, onder andere binnen Navalny’s Anti-Corruptie Fonds (FBK). Leonid Volkov noemde Davankov „eenzelfde misdadiger als alle andere”, die eerder stemde voor annexatie van de Krim en de Donbas. Politicoloog Ivan Preobrazjenski noemde Davankov in een interview de „ultieme Kremlin-kandidaat” en een stem op hem „absoluut gewetenloos”. Boris Nadezjdin, die eerder dit jaar lange rijen Russen op de been bracht en vervolgens pootje werd gelicht, riep zijn kiezers daarentegen op om op Davankov te stemmen.
Twaalf uur tegen Poetin
Ondertussen maakt de oppositie zich op voor een protestactie, getiteld Polden Protiv Putina, vrij vertaald ‘twaalf uur tegen Poetin’. Daarbij worden Russische kiezers opgeroepen om zich zondag 17 maart om 12 uur ’s middags bij de stembureaus te verzamelen als teken van protest. „Ze hoeven niets te doen of te zeggen, alleen te komen om te laten zien dat heel veel Russen Poetin niet erkennen”, zei de Russische politicus Dmitri Goedkov onlangs in een interview met NRC. Hoewel het de enige manier lijkt om ‘legaal’ te protesteren, bestaat de kans dat de staatspropaganda de rijen rond stembureaus zal uitbuiten voor eigen gewin.
Navalny’s weduwe Joelia sloot zich afgelopen week aan bij de oproep tot deelname aan de protestactie van aanstaande zondag. „Poetin kan zichzelf 80 of 180 procent van de stemmen toebedelen, laten wij ons op onze eigen doelen richten”, zei Navalnaja in een video. „Ik roep ieder van jullie op één andere persoon over te halen om zondag mee te gaan.” Hoezeer veel Russen geschokt zijn door de vermeende moord op Navalny blijkt uit het feit dat duizenden Russen nog vele dagen na zijn begrafenis in de rij staan om bloemen te leggen op zijn graf.
Of Navalnaja de mobiliserende kracht is die, vanuit het buitenland, de leegte van haar echtgenoot kan vullen en de oppositie kan verenigen, blijft een open vraag. „De belangrijkste factor voor protest is dat er een strategie is, een sociale beweging die met structurele middelen de mensen de mogelijkheid kan bieden hun onvrede te uiten”, zei Oleg Zjoeravljov van het sociologische platform Lab PS tegen nieuwssite Holod. Zijn onderzoek toont aan dat veel Russen, zeker in de grensregio’s, niets liever willen dan een einde aan de oorlog. Tegelijkertijd, aldus Zjoeravljov, hebben velen zich noodgedwongen neergelegd bij de situatie.
Hoewel EU-buitenlandchef Josep Borrell al verklaarde dat de EU de verkiezingsuitslagen in de bezette Oekraïense regio’s niet zal erkennen, is dit signaal voor Poetins tegenstanders bij lange na niet sterk genoeg. Russische dissidenten roepen westerse landen op om de herverkiezing van Poetin niet te erkennen en zijn presidentschap na zondag ‘illegitiem’ te verklaren. Hoewel tientallen westerse politici en denkers de oproep daartoe tekenden van oppositiepoliticus in ballingschap, Michaïl Chodorkovski, liet die in een opiniestuk voor Foreign Policy zelf onlangs al doorschemeren weinig fiducie te hebben dat het Westen deze stap zal zetten. „Helaas zijn er veel voorbeelden waarin de wereld het verkeerde deed”, aldus Chodorkovski.
