N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Energiecrisis Producenten van groene energie krijgen, net als hun fossiele collega’s, een forse naheffing. „Onze sector wordt meteen afgeroomd.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data94389194-0f01da.jpg)
Foto Robin Utrecht / ANP
Terwijl de verliezers van de energiecrisis zich afvragen hoe ze de winter doorkomen, noteren de winnaars jubelende jaarcijfers. Olie- en gasbedrijven als BP, ExxonMobil en Shell boekten alleen al in het afgelopen kwartaal megawinsten van vele miljarden, tot vreugde van hun aandeelhouders en tot ergernis van veel politici.
De politieke reactie volgde in het najaar: al die extra euro’s mogen ook wel extra belast worden. Als de overheid de bevolking met miljarden moest ondersteunen om de hoge energieprijzen te betalen, zo vond een groot deel van de Tweede Kamer en daarna ook het kabinet, dan mochten de bedrijven die van de hoge prijzen profiteerden wel een deel van de rekening ophoesten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92672401-7a4a31.jpg)
Lees ook: Bij de oliebedrijven stromen de miljarden binnen — en de kritiek daarop groeit
Minder aandacht was er tot voor kort voor een andere groep winnaars op de energiemarkt: de producenten van groene energie. Ook zij laten midden in deze energiecrisis winstcijfers zien die de resultaten van de afgelopen jaren ver ontstijgen. En ook zij krijgen, net als hun fossiele collega’s, nu te maken met een forse naheffing, kondigde minister voor Energie en Klimaat Rob Jetten (D66) vorige week aan.
Op het eerste oog lijkt dat geen logische beslissing. De hoge energieprijzen zijn immers in de eerste plaats het gevolg van de olie- en gasmarkt, die de vraag niet aankan en ontregeld is door de pandemie en de Russische invasie in Oekraïne. Bovendien herhalen politici wereldwijd al maanden dat de realiteit van de oorlog hen eens te meer heeft overtuigd van de noodzaak van een snelle omschakeling naar duurzame energiebronnen.
Toch profiteren ook de groene producenten volop van de crisis, en dat heeft alles te maken met de eigenaardige werking van de stroommarkt.
Op de elektriciteitsmarkt krijgt elke producent even veel betaald voor zijn stroom. De beurs voorspelt hoeveel elektriciteit er nodig is, verzamelt de prijzen die alle producenten voor hun energie vragen en stelt dan een vaste dagprijs vast op basis van de laatste producent die nodig is om aan de vraag te voldoen. De duurste stroombron is dus bepalend voor de elektriciteitsprijs. En dat zijn kolen en gas.
Stroom uit wind en zon kost weinig om te produceren, maar wordt door dit systeem beloond met dezelfde prijs als de stroom uit een gas- of kolencentrale. Zo kan het dat exploitanten van zonneparken en windmolens binnenlopen nu de gasprijs de lucht in is geschoten.
Van subsidies naar megawinsten
De belasting – formeel de ‘inframarginale heffing’ – geldt ook voor kernenergie, biomassa en andere stroombronnen die meeprofiteren van de hoge marktprijs. Met het belasten van hun overwinsten wil het kabinet 1,8 miljard euro ophalen, schreef Jetten op 1 december aan de Kamer.
Vanaf die dag worden de inkomsten van de elektriciteitsproducenten boven 130 euro per megawattuur (MWh) zeven maanden lang extra belast. Volgens Jetten is dat al een behoorlijke winstmarge: voor de oorlog in Oekraïne waren prijzen tussen 40 en 70 euro per MWh normaal.
Investeren in hernieuwbare energie wordt zo helemaal onaantrekkelijk gemaakt
Jan Vos voorzitter NWEA
Daar denkt een deel van de energieproducenten anders over. „Omdat nu toevallig onze sector het heel goed doet, wordt het meteen afgeroomd”, zegt Jan Vos. Vos is de voorzitter van de NWEA, de branchevereniging die de windsector vertegenwoordigt. „Wij hebben eigenlijk dé oplossing voor het CO2-neutraal maken van onze energievoorziening. Daar moet je als overheid zuinig op zijn.”
Als hernieuwbare energie in de komende jaren de markt gaat domineren, zullen de prijzen juist omlaag duikelen, verwacht Vos. „Dat betekent minder winst. Als er dan nu ook een belasting bij komt, wordt investeren in hernieuwbare energie helemaal onaantrekkelijk gemaakt.”
Toch is een tijdelijke overwinstbelasting in dit geval prima te rechtvaardigen, zegt Frans Rooijers, energieonderzoeker en directeur van onderzoeksbureau CE Delft.
„Dit zijn sectoren die de afgelopen jaren fors subsidie hebben gekregen en nu astronomische winsten maken”, zegt Rooijers. Doordat de overheid in de opstartjaren een minimumprijs voor wind en zon garandeerde om investeringen op gang te krijgen, liepen de energieproducenten feitelijk geen risico. „Dan is het normaal dat de overheid ook iets terugvraagt als de winsten nu zo oplopen.”
Europese plannen
Net als de overwinstbelasting voor olie- en gasbedrijven is de heffing voor elektriciteitsproducenten het gevolg van een reeks plannen die de Europese Commissie in september voorstelde om de energierekeningen betaalbaar te houden. Enerzijds met een prijsplafond voor consumenten, anderzijds met extra belastingen voor de producenten.
Olie- en gasbedrijven lieten na de aankondiging van hun belasting, die ook voor 2022 gaat gelden en 3,2 miljard euro moet opleveren, weten dat ze zich bezinnen op juridische stappen. Ook een deel van de windbedrijven die Vos vertegenwoordigt, overweegt dat. Hij is zelf vooral beducht voor verdere plannen van de Commissie om de winsten van zijn sector in te perken. „Er wordt te makkelijk gedacht: er valt wel wat te halen.”
Dat laatste baart Rooijers ook enige zorgen. „Er moet echt meer geïnvesteerd worden, maar de investeringsprikkels zullen de komende tijd slechter worden. De subsidies die nu nog bestaan, lopen in 2025 af. Bij de kolencentrales heeft het kabinet al laten zien dat het in korte tijd van standpunt kon wisselen: die werden eerst aangemoedigd en toen versneld gesloten.”
Met deze belasting is weinig mis, vindt Rooijers, als de overheid dan wel werkt aan een goed investeringsklimaat voor de toekomst. „Daardoor durven bedrijven risico’s te nemen. En dan mogen ze ook best een keer een periode goede winst hebben.”
