Wie vertelt Xi Jinping straks nog dat het niet goed gaat met China?

Er zal in China de komende jaren weinig veranderen, zoveel heeft het 20ste Congres van de Communistische Partij – dat zondag vrijwel zeker Xi Jinping herkiest voor een derde termijn als partijleider – al wel duidelijk gemaakt. De Brit Anthony Saich, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Harvard Kennedy School en kenner van de Communistische Partij van China, vraagt zich af of dat verstandig is. „Brengt meer van hetzelfde China nog wel verder?” Economisch gaat het bepaald niet goed met China, zegt Saich. En hij vraagt zich af hoe het land zich uit de coronasituatie denkt te redden. „Het dynamische zero-Covidbeleid is heel nauw verbonden met Xi zelf. Daardoor kun je in China nu bijna niet nadenken over een leven na corona, en over hoe China kan re-integreren op het wereldtoneel.”

Zijn er straks nog mensen over in de top die hem gaan tegenspreken?

„Na tien jaar aan de macht wordt Xi nu al vooral omringd door zijn eigen navolgers. Na het congres wordt dat alleen nog maar sterker. Dan krijgen we misschien te maken met wat ik het ‘Poetin-syndroom’ noem. Wie vertelt hem dan nog: ‘Nee, dit is niet het juiste economische beleid’ of ‘nee, de zaken staan er helemaal niet goed voor met Rusland’? Hoe langer hij aan de macht blijft en hoe meer hij zich omringt met zijn navolgers, hoe gevaarlijker het wordt. Want niemand durft dan meer te zeggen dat de keizer geen kleren aan heeft. Deze keer zullen ook vooral bureaucraten en apparatsjiks promotie krijgen. Dat zijn geen echte beleidsmakers. Dat belooft weinig goeds voor de uitdagingen na afloop van het congres. Bureaucraten die gewoon doen wat Xi zegt, kunnen China’s nieuwe uitdagingen misschien wel helemaal niet aan.”

Wat denkt u trouwens over Xi’s relatie met Rusland in de toekomst? Keert Xi zich meer van Rusland af nu Poetin de oorlog in Oekraïne niet lijkt te winnen?

„Toen Poetin zei [tijdens zijn topontmoeting met Xi in Oezbekistan in september] dat Xi zijn bezorgdheid over de oorlog had uitgesproken, en dat Rusland op Xi’s vragen zou ingaan, werd dat in het Westen vooral uitgelegd als dat Xi afstand nam van Poetin. Maar misschien was het veel eerder: ‘Waarom heb je dat karwei niet allang afgemaakt?’ Daar maak ik me veel meer zorgen over.”

Sommige analisten stellen dat Xi zo ver heeft kunnen komen vanwege een zeer scherp strategisch inzicht. Maar een schrijfster die Xi nog kende als jongeman zei onlangs: „Er zijn in China heel veel opportunisten, maar Xi is er daar geen van. Hij is daar namelijk niet slim genoeg voor.” Wat denkt u?

„Ik heb ook van anderen gehoord dat hij niet zo slim zou zijn. Hij is duidelijk heel ideologisch gedreven, maar hij begrijpt bijvoorbeeld niets van economie. Toen hij aan de macht kwam werd hij vooral gezien als een veilige keuze. Als iemand die geen onrust zou stoken, en die de partij zo veel mogelijk zou beschermen.”

Lees ook: Xi hield het kort: alleen Taiwan moet nog ‘bevrijd’

Is het inderdaad een soort man zonder eigenschappen, een instrument in handen van de partij?

„Ik heb hem zelf ook een keer ontmoet, toen was hij nog vice-president van China. Zijn dochter Xi Mingze studeerde aan Harvard [2010-2014] en dus bezocht hij de rector van Harvard om te bedanken voor haar opleiding. Hij was opvallend vlak en passief. Ik dacht nog: Als je vice-president bent en je wilt promotie maken, dan is dat misschien de beste tactiek. Maar onze ontmoeting met Jiang Zemin [president van China van 1993 tot 2003] was heel anders. Daar stond een halfuur voor gepland, maar we brachten bijna twee uur met hem door. Iedereen kon hem iets vragen, hij vermaakte zich duidelijk. Xi gaf je eerder het gevoel: ‘Ik wil dit achter de rug hebben, en door naar het volgende.’”

Verkijken we ons dan misschien op zijn belang als persoon?

„Hij wordt in zeer sterke mate gesteund door de partij-elite. De partij zat namelijk in een behoorlijk lastig parket toen Xi aan de macht kwam. Er waren ernstige problemen binnen de partij zelf. Er was de corruptie, die veel onrust in de maatschappij veroorzaakte. Ook de ongelijkheid nam heel sterk toe. De partij stond niet direct op instorten, maar dat had wel kunnen gebeuren als het langer op dezelfde voet was doorgegaan. Daarom was er steun voor Xi’s idee dat dit verholpen kon worden door een verenigde, gedisciplineerde partij. Die moest de macht pakken over een zo groot mogelijk deel van de economie en de maatschappij.”

Lees ook: Niemand durft te praten over Xi, in zijn oude dorp, want ook als ze iets positiefs zeggen kunnen ze een fout maken

U zegt dat Xi wil aanblijven tot 2035. Waaruit leidt u dat af?

„Er is nog steeds geen opvolger aangewezen, en het duurt wel vijf tot tien jaar voordat die is ingewerkt. Ook noemt Xi 2035 als een belangrijke mijlpaal op weg naar zijn uiteindelijke doel: de wedergeboorte van de Chinese natie in 2049. In 2035 moeten bepaalde cruciale doelstellingen gehaald zijn. Daar lees ik uit af dat hij tot die tijd de dominante figuur in de Chinese politiek wil blijven. Dan is hij begin tachtig, ongeveer net zo oud als [China’s voormalig leider] Deng Xiaoping, die zich ook pas rond die leeftijd terugtrok uit de politiek.”

Denkt u dat hij Taiwan voor zijn aftreden nog zal innemen?

„Het enige jaartal dat hij wat dat betreft heeft genoemd, is dat Taiwan in 2049 onderdeel van het vasteland zal zijn. Maar ik geloof niet dat er een militaire actie tegen Taiwan aanstaande is. Xi kan namelijk op twee manieren de macht verliezen: als de economie of het financiële systeem instort, óf als hij Taiwan verspeelt. Dat zou zijn geloofwaardigheid serieus aantasten. Daarom denk ik dat hij voorlopig nog wel voorzichtig blijft.”