Weduwe Ankie Rechess weet nu pas wie haar Israëlische man doodde bij München ’72

‘Ik heb hem z’n dood ingestuurd.” De openingszin uit de documentaire Ankie, de olympische weduwe geeft aan hoe de hoofdpersoon na 50 jaar nog altijd worstelt met de schuldvraag. Als ze haar grote liefde, de Israëlische schermcoach Andre Spitzer, niet had laten terugsporen naar München – hij miste de trein in Den Bosch maar achterhaalde met de auto dezelfde trein in Eindhoven op het nippertje – was hij de volgende nacht ontkomen aan de Palestijnse gijzeling in het olympisch dorp en het bloedbad een klein etmaal later op een vliegveld in München.

Ankie Spitzer was pas getrouwd met haar schermleraar in Den Haag. Ze hadden een baby van een paar maanden, die bij opa en oma was achtergebleven toen ze samen naar München reisden. De kleine Anouk huilde aan een stuk door en moeder Ankie haalde vader Andre over hun baby te gaan troosten in Nederland. Vervolgens wilde hij terug naar zijn sportvrienden in München. En zij liet hem gaan.

‘Laatste keer dat ik je vader zag’

Ze volgde de gijzeling net als miljoenen televisiekijkers (en de kidnappers die er hun voordeel mee deden) op de Duitse tv. Ze zag hem bij daglicht even in beeld, hij sprak als enige van de gijzelaars redelijk Duits en zou vanuit een open raam een team onderhandelaars te woord staan. Op het moment dat die meer details wilden weten, werd hij hardhandig terug de kamer ingetrokken. „De laatste keer dat ik je vader levend zag”, zegt Ankie tegen haar dochter Anouk (die nadien nooit meer zou hebben gehuild), toen ze samen terugkeerden naar de plek des onheils.

Andre Spitzer wordt nog dezelfde avond met acht andere Israëliërs gedood tijdens de mislukte bevrijdingsactie op het militaire vliegveld Fürstenfeldbruck. „We dachten ‘het kon niet op’, maar het kon dus wel op”, vertelt Ankie Spitzer in het tweeluik dat donderdagavond in het Olympisch Stadion in Amsterdam in première ging en komende zondag- en maandagavond op NPO1 wordt uitgezonden door KRO-NCRV. Op 5 september is het precies 50 jaar na het drama van München.

Ankie Spitzer is in Nederland en België beter bekend als Ankie Rechess, de naam van haar tweede echtgenoot van wie ze intussen gescheiden leeft. Ze is correspondent Israël en Palestijnse gebieden voor de NOS en VRT. Ze kent collega Twan Huys, die met Evert-Jan Offringa de documentaire maakte. „Het zal voor mij natuurlijk nooit helemaal voorbij zijn”, zegt Rechess. „Ik sta met München op en ga ermee naar bed. We weten nu na vijftig jaar meer over wat er is gebeurd, het wordt tijd dat alles duidelijk wordt.”

Het zal voor mij natuurlijk nooit helemaal voorbij zijn

Ankie Rechess weduwe van Andre Spitzer

Twee schoten recht in het hart

Ankie wordt gevolgd in haar woonplaats bij Tel Aviv, terug naar München, naar het archief waar ze een halve eeuw later het autopsierapport onder ogen krijgt. Twee schoten hadden haar man recht in het hart getroffen. Dus was hij waarschijnlijk meteen dood, zegt ze quasi opgelucht.

Rechess begeeft zich met de Nederlandse cameraploeg op Palestijns grondgebied, hoort er voor het eerst de naam van de man die Andre en de andere acht doodschoot. Twee andere Isräëliërs waren vermoord al eerder in het olympisch dorp.

Terreurgroep Zwarte September eiste de vrijlating van 234 Palestijnse gevangenen in Israël. Premier Golda Meir wilde niet wijken voor chantage, dus niet onderhandelen. Ze verbood een gespecialiseerde commando-eenheid onder leiding van de latere premier Ehud Barak naar München te laten vliegen om de klus te klaren. Hij moest werkloos toezien hoe de Duitsers een puinhoop maakten van de bevrijdingsactie, met een bloedbad tot gevolg.

Op het vliegveld werden behalve de negen Israëlische gijzelaars ook vijf Palestijnse gijzelnemers gedood. De andere drie werden gearresteerd, maar een maand later vrijgelaten, ‘in ruil’ voor de beëindiging van een gijzeling van een vliegtuig van Lufthansa. De Israëlische geheime dienst zou nadien twee van deze drie hebben geliquideerd, luidde de officiële lezing. Naar nu blijkt is behalve Jamal al-Gashey ook Mohammed al-Safady nog in leven.

Rechess mist de kans om de moordenaar van haar man een halve eeuw later in de ogen te kunnen kijken. Safady heeft één interview gegeven en mag contractueel met niemand anders praten, zegt een Fatah-functionaris. Rechess hoort het in een hoekje van de kamer aan. Aan de muur prijkt een foto van PLO-leider Yasser Arafat.

Tarzan

Juist deze week is ‘Tarzan’, de bijnaam van Safady, wel te zien en te horen in het vierluik Terror at the Games: Munich ’72. Hij zit al 50 jaar ondergedoken voor de Mossad. De snor is een baard geworden. Hij heeft geen moment spijt van zijn daad, zegt hij. Safady schoot de Israëliërs dood in opdracht van de leider van de gijzeling. Als er iets mis zou gaan, was de afspraak dat de gijzelaars zouden worden vermoord.

Rechess toont geen enkel begrip voor de actie. „Ik kan niet het leed van het hele Palestijnse volk op mijn schouders nemen.” Cynisch: „ Ze hebben hun doel bereikt. Palestina op de kaart gezet.”

Over het gebrek aan mededogen van de dader, zegt ze: „Dat laat zien wat voor iemand het is. Natuurlijk wil ik dat hij voor de rechter verschijnt, maar voor mij is dit hoofdstuk voorbij. Ik wilde voor mezelf en mijn dochter precies weten wat er is gebeurd. Dat is nu afgelopen.”

Lees ookDeze boekrecensie over München ’72

Minuut stilte

Bijna afgelopen is haar strijd tegen de Duitse overheid. Met andere nabestaanden heeft ze drie eisen gesteld: publieke excuses, de opening van alle archieven over de gijzeling en de nasleep en compensatie voor de nabestaanden. De eerste twee verzoeken zijn ingewilligd – aan de derde eis lijkt juist deze week te worden voldaan. Duitse media meldden woensdag dat er een akkoord is, volgens persbureau DPA gaat het om een schadevergoeding van 28 miljoen euro. Rechess had het Nederlandse advocatenechtpaar Knoops in de arm genomen.

De tegemoetkoming van de Duitse regering lijkt goed getimed. Maandag is de officiële herdenking in München en behalve de Israëlische president Isaac Herzog dreigde ook IOC-voorzitter Thomas Bach uit protest weg te blijven.

Het Internationaal Olympisch Comité lag decennialang in de clinch met de familie Rechess. Ankie en Anouk ijverden al die tijd tevergeefs voor een minuut stilte tijdens de openingsceremonie van de Spelen. Pas vorige zomer werd in Tokio aan hun verzoek voldaan. Op de tribune in Japan zien we Ankie Rechess vol ongeloof toekijken, met naast haar een Israëlische lotgenote die het geheel vastlegde met een camera. „Het is heel moeilijk bij Ankie emoties te zien, maar nu huilde ze”, zegt deze hartsvriendin.

IOC-voorzitter Bach (net als Andre Spitzer oud-schermer) deed wat zijn voorgangers Avery Brundage („The Games must go on”), Michael Killanin, Juan Antonio Samaranch en Jacques Rogge hadden nagelaten. Op het IOC-hoofdkantoor in Lausanne zijn Bach en Rechess te zien in een innige omhelzing. Beiden waren donderdagavond in Amsterdam op de première aanwezig.

Terugblikkend zegt Ankie Spitzer-Rechess in de film: „Als ik nu terugkijk, is het surrealistisch dat ik vijftig jaar lang naar die antwoorden moest zoeken. Het is ons als nabestaanden enorm moeilijk gemaakt door de Beierse en Duitse regering. Door deze documentaire heb ik dingen geleerd waar ik anders nooit achter was gekomen.”