Wat zeggen de derdekwartaalcijfers over de economie?

Weinig plekken in Nederland waar de signalen van een naderende crisis zo duidelijk zichtbaar zijn als in de opslag van productiebedrijven en de hallen van distributeurs. Gaat het economisch goed en is de vraag naar grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten hoog, dan neemt de opslagduur af en zijn de magazijnen minder gevuld. Maar draait de economie stroever, dan daalt de animo van afnemers en lopen de voorraden op.

Wie deze logica loslaat op de vijftig hectare opslagcapaciteit die Neele-Vat aanbiedt in Nederland, ziet dat een economische crisis welhaast onvermijdelijk is. De magazijnen van dit logistieke bedrijf zijn nu voor zo’n 90 procent bezet – waar 80 procent gebruikelijk is. „We zitten echt op recordstanden en zien heel duidelijk de voorraden van klanten uitdijen”, zegt Cuno Vat, directeur-eigenaar van het familiebedrijf. En nee, dat komt niet door seizoensfluctuaties.

Hij schetst drie oorzaken. Sinds de corona-uitbraak zijn bedrijven al wat grotere voorraden gaan aanhouden om pieken in de vraag te kunnen opvangen. Daarbij kwamen de verstoringen in (internationale) toeleveringsketens – het geblokkeerde Suez-kanaal, lockdowns in productieland China – die opeens de kwetsbaarheid van menig fabrikant toonden. Voor eindproducten was onvoldoende vervoer, wat dan opslagruimte vergde. Tegelijk legden bedrijven veiligheidshalve buffervoorraden aan van vitale onderdelen.

En sinds enkele maanden is ook goed te merken dat de economie afkoelt. Vat: „Een klant die normaal honderd orders in de maand heeft, rijdt er nu tachtig uit. Door dat lagere tempo liggen goederen langer in de magazijnen.”

Wat in de hallen van Neele-Vat samenkomt – terughoudende consumenten en bedrijven, oorlog in Oekraïne, schaarste en inflatie – kwam de afgelopen weken terug in de rapportages van beursgenoteerde bedrijven over het derde kwartaal. Een aantal gaf tegelijk een winstwaarschuwing. Van verfmaker AkzoNobel tot techbedrijf CM.com en van sportartikelenleverancier Adidas tot pakjesvervoerder PostNL: ze lieten de belegger weten dat eerder voorgespiegelde winsten niet gehaald worden.

Waarom komen nu ineens zo veel bedrijven met winstwaarschuwingen?

Je kunt een biertje wel duurder maken, maar dan drinkt de horecabezoeker mogelijk minder

Inflatie

De eerste lockdowns gaven veel thuiswerkers aanleiding na te denken over de inrichting van hun huis. Niet zelden hadden ze tijd over, en voldoende klussen om aan te pakken. Bedrijven in het doe-het-zelfsegment profiteerden daarvan. AkzoNobel constateerde destijds flink wat extra verfaankopen.

Maar nu de economie onder druk van de enorme inflatie afkoelt, blijken doe-het-zelfproducten de eerste categorie waarop bezuinigd wordt. Nieuw schilderwerk? Wacht er maar even mee. En dus zijn bouwmarkten, grootafnemers van AkzoNobel-verven als Cetabever, Flexa en Sikkens, voorzichtiger met aanleggen van voorraden. Daar komt bij dat de verf zelf door gestegen grondstofprijzen een stuk duurder is geworden.

AkzoNobel zag het terug in het derde kwartaal. De verkopen lagen 5 procent lager dan een jaar eerder. Vertrekkend topman Thierry Vanlancker gaf de afgelopen maanden al twee keer een winstwaarschuwing af. Eind oktober werd de winstverwachting voor komend jaar ingetrokken.

Meer bedrijven worstelen met verslechterde economische omstandigheden – waarbij gestegen energieprijzen een hoofdrol spelen. Staalfabrikant ArcelorMittal zag de winst er sterk door teruglopen. Aluminiumsmelter Aldel uit het Groningse Delfzijl zag geen uitweg meer en liet zich failliet verklaren.

Ook DSM verlaagde begin deze maand de voorspelde winst over 2022. Het lukt het chemieconcern niet zijn klanten de gestegen energie- en grondstofkosten voldoende door te berekenen.

De vraag is wat een prijsverhoging doet met de koopbereidheid. Je kunt, zoals Heineken, een biertje wel duurder maken, maar dan drinkt de horecabezoeker mogelijk minder. Topman Dolf van den Brink leek zich daar vorige maand van bewust: „We zien steeds meer redenen om voorzichtig te zijn met betrekking tot de macro-economische vooruitzichten, waaronder tekenen van een teruglopende vraag onder consumenten.”

Die teruglopende vraag bemerkte Adidas ook: het Duitse bedrijf halveerde woensdag zijn winstprognose voor 2022. Al had dit ook deels te maken met het beëindigen van de samenwerking met Kanye West, vanwege diens anti-semitische uitspraken. Zijn schoenenlijn Yeezy leverde Adidas veel geld op.

Ook PostNL zag consumenten afhaken. In coronatijd bestelden thuiszitters massaal pakketjes, wat het postbedrijf eerder dit jaar nog deed beloven meer bezorgers in dienst te nemen. Dat leidt tot hogere kosten, maar de druk op de markt is inmiddels drastisch afgenomen. Daarbij bezorgen de gevolgen van de oorlog in Oekraïne PostNL ook nog sterk hogere brandstofkosten. Het bedrijf moest voor de derde keer in een half jaar tijd een winstalarm afgeven.

Een andere ‘winnaar’ uit de coronaperiode, CM.com, is voorzichtiger geworden. Dit Bredase bedrijf in communicatiediensten verwerkt onder meer de ticketverkoop voor festivals en restaurantreserveringen. Topman Jeroen van Glabbeek waarschuwt voor een mogelijke economische storm. „Restaurants zitten vol, en tickets voor festivals worden volop verkocht. Maar een consument met een hoge gasrekening en dure boodschappen kan z’n geld maar één keer uitgeven. Die zal misschien toch een keer minder naar een concert of uit eten gaan”, zegt hij tegen NRC. CM.com is actief in tien sectoren en kan tegenvallers in de ene opvangen met meevallers in de andere, zegt Van Glabbeek. „Maar dat wordt lastiger bij een algemene vraaguitval.”

Schaarste

PlayStations, laptops, smartphones: ze waren tijdens de lockdowns in 2020 en 2021 niet aan te slepen. Thuiszitters zochten vermaak en sloegen massaal elektronica in. De stijging van de vraag naar chips voor die apparaten bleek een welkome compensatie voor de chipindustrie. In die sector waren fabrikanten juist getroffen door sterk verlaagde vraag vanuit de auto-industrie, een andere grote klant.

De verandering in vraag en aanbod bleek op de chipmarkt lang door te werken. Toen de vraag naar auto’s onverwacht snel weer aantrok, bleek een groot tekort aan chips voor de sector. Volgens kredietverzekeraar Allianz Trade kostte het de Europese autofabrikanten in 2021 en 2022 100 miljard euro productieverlies.

De auto-industrie kreeg er nog een probleem bij door de oorlog in Oekraïne. De maakindustrie in dat land is grotendeels stilgevallen, en daarmee ook de productie van kabels voor autobouwers – waarin Oekraïne nu net heel groot was. „Dus als er al chips zijn, kunnen auto’s alsnog niet worden afgebouwd”, zegt Cuno Vat. „Bij ons in de magazijnen liggen daarom ook weer onderdelen te wachten die fabrikanten toch nog niet kunnen gebruiken.”

Ook buiten de auto-industrie laat het chiptekort zich voelen. Philips signaleerde vorig jaar al dreigende productieproblemen door gebrek aan chips. Afgelopen kwartaal kwam het zorgtechconcern met een winstwaarschuwing; het chiptekort treft vooral apparaten die moeten zorgen voor omzetgroei en een goede winstmarge. Dat kwam nog eens boven op alle problemen die het concern al heeft met zijn omstreden apneu-apparaten.

De bouwsector heeft dan weer last van eigen schaarsteproblemen. Bouwer BAM rapporteerde druk op zijn bedrijfsresultaat door problemen in de toelevering en flink duurdere materialen en grondstoffen.

Lees ook: De consument slikt de hogere prijzen voorlopig, merkt de fabrikant

Toekomst

Niet elk bedrijf lijdt even ernstig onder stijgende kosten. Levensmiddelenconcerns als Unilever (Knorr, Dove, Axe) en Nestlé (Nesquik, KitKat, Garnier, Perrier) meldden de hogere grondstof-, energie- en transportkosten te hebben doorberekend aan de consument. Nestlé rapporteerde over het derde kwartaal 8,5 procent omzetgroei, overwegend (7,5 procentpunt) door verhoging van prijzen. Unilever zag zijn afzet 1,6 procent lager uitvallen dan een jaar eerder, maar door 12,5 procent hogere prijzen nam de omzet alsnog met ruim 10 procent toe.

De vraag voor deze A-merkleveranciers is wel: hoe trouw is de consument als de prijzen blijven stijgen? De Consumentenbond berekende onlangs dat wie consequent voor huismerken kiest, de helft goedkoper uit is. Met aanhoudend hoge prijzen voor energie en andere grondstoffen, en een inflatie die in de dubbele cijfers loopt, is ook in dit laatste kwartaal van 2022 de vraag actueel in hoeverre afnemers nog prijsverhogingen verdragen.

Vooralsnog lijken somberheid en terughoudendheid te overheersen. Bedrijven waren in hun vooruitzichten voor het vierde kwartaal overwegend pessimistisch. En statistiekbureau CBS liet weten dat het consumentenvertrouwen een historisch dieptepunt heeft bereikt. Meer dan 60 procent van de ondervraagden vindt het nu geen goed idee grote aankopen te doen. Het duurt meestal enkele maanden voordat ingezakt consumentenvertrouwen zich uit in dalende verkoopcijfers.