Warsan Shire: ‘Van Beyoncé leerde ik een ‘boss’ te zijn’

Tijdens een stortbui gooit de Britse dichter en spoken word-artiest Warsan Shire (1988) het raam van haar schrijversresidentie aan het Amsterdamse Spui wagenwijd open. Het grauwe uitzicht maakt haar nostalgisch, vertelt de onder het Londense wolkendek opgegroeide Shire. Haar uit Somalië gevluchte ouders verhuisden toen ze een jaar oud was van Kenia naar het Verenigd Koninkrijk. „Als we klaar zijn met dit gesprek, ga ik buiten door de regen lopen.”

Shire woont sinds 2015 in Los Angeles, het jaar waarin ze doorbrak met haar gedicht Home. Daarin beschrijft ze de schrijnende ervaringen van vluchtelingen, zoals uitbuiting en seksueel geweld, tijdens hun zoektocht naar een veilig onderkomen. Het gedicht, gebaseerd op haar eigen ervaringen, werd wereldwijd gedeeld als oproep tot een humaner vluchtelingenbeleid.

Daarop nodigde Beyoncé haar uit om mee te schrijven aan het album Lemonade. Ze won de African Poetry Prize, werd als eerste jonge laureaat benoemd als ‘hofdichter’ van Londen en trad als jongste persoon ooit toe tot The Royal Society of Literature – het Britse Koninklijke Genootschap van Literatuur. Haar langverwachte debuutbundel Zegen de dochter is dit voorjaar in vertaling door Buddingh’-prijswinnaar Radna Fabias uitgegeven door Das Mag.

Met spoken word-optredens op Tumblr en Instagram bereikte je al vroeg in je carrière tienduizenden fans. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen?

„Ik had een blog en speelde met ontzettend veel plezier een agony aunt, een betweterige tante aan wie volgers dilemma’s mochten voorleggen. Daarmee bouwde ik een online-gemeenschap op. Nadat mijn relatie uitging, schreef ik het gedicht For women who are difficult to love. Dat werd heel vaak gedeeld.

„Maar een jaar nadat ik actief de socials opzocht, stapte ik er ook weer grotendeels vanaf. Er werd een narratief gecreëerd: ‘Door sociale media is ze groot geworden.’ Dat ging me tegenstaan. Ik heb het idee dat het succes van zwarte kunstenaars vaker wordt afgedaan alsof het hoofdzakelijk te verklaren is door het handig bespelen van sociale media.

„Het haalt de aandacht weg van alle jaren werk die in het schrijverschap zitten. Ik was van jongs af aan altijd in de bibliotheek te vinden en zit al vanaf de middelbare school bij dezelfde redacteur. Dat mijn poëzie door andere bekende dichters werd gedeeld, kwam omdat ik al deel uitmaakte van een schrijfgemeenschap.”

Toch bracht de populariteit online ook iets positiefs: de aandacht van Beyoncé. Hoe was het om met haar samen te werken?

„Ik ben nog steeds aan het uitzoeken hoe ik me erover voel. Het heeft me er in ieder geval van bewust gemaakt dat je leven op elk moment een verrassende wending kan nemen; haar mail zat opeens in mijn inbox. Het samenwerken zelf was geweldig, we spraken vaak af. Van haar heb ik geleerd om een ‘boss’ te zijn, daarvoor was ik meer een pleaser.”

Is je schrijvende vader ook van invloed op je werk?

„Mijn vader was journalist. Na de publicatie van een boek waarin hij corruptie blootlegde, moest mijn familie vluchten uit Somalië. Zijn grootste verdriet is hoe geletterdheid, literatuur en kunst in het land verloren zijn gegaan door de oorlog. Van jongs af aan moedigde hij me aan om te schrijven. Dat was een groot contrast met de overwegend zwarte school voor meisjes in Oost-Londen waar ik nadien belandde, en waar docenten zeiden: ‘Het gaat toch niks met jou worden.’”

De verzamelde gedichten in de bundel gaan over je kindertijd. Waarom heb je voor dat thema gekozen?

„Ik kocht een schilderij van Natalie Osborne, Daydream, dat ik later voor de omslag heb gekozen. De houding van de vrouw op dat schilderij deed me aan mijn moeder denken, aan hoe ze zo veel verantwoordelijkheden had en zo weinig rust. Kindertijd en vrouwelijkheid door generaties heen staan in de bundel centraal. Ik schrijf vanuit mijn herinneringen, vanuit plekken die me bijblijven en vanuit een diep gevoel van onrechtvaardigheid.

„Het racisme dat je altijd ervaart, komt daar vanzelf bij. Ik was zeven jaar toen ik voor het eerst het n-woord hoorde in het Verenigd Koninkrijk. Je ziet de dagelijkse vernederingen waar je ouders mee moeten omgaan en ook hoe ze het op jou afreageren.”

Op mijn meisjesschool in Londen zeiden docenten: ‘Het gaat toch niks met jou worden.’

In het gedicht ‘Thuis’, de vertaling van ‘Home’, valt de haatdragende stem op:

„Ga naar huis zwarten, vuile vluchtelingen die de melk van ons land lurken, donker en hun hand ophoudend,

ruiken raar, barbaars, kijk wat ze hun eigen land hebben aangedaan, wat zullen ze het onze aandoen?”

Hoe kwam je erbij om ‘Thuis’ zo op te schrijven?

„Het is geïnspireerd door een bezoek aan de verlaten Somalische ambassade in Rome. Daar zag ik hoe vluchtelingen in elkaar gekrompen hadden geleefd, met baby’s en kleine kinderen, zonder stromend water of elektriciteit. Dat maakte me zo kwaad. Ook omdat Somalië vaak alleen in de context van piraterij wordt benoemd. Niemand heeft het erover dat Italië giftig afval in Somalische wateren dumpt, wat bij kinderen tot ziekte en mutaties leidt. In de hotelkamer begon ik te schrijven. ‘Niemand verlaat zijn thuis tenzij thuis de bek van een haai is’.

„Het is verdrietig dat überhaupt gezegd moet worden dat niemand voor de lol vlucht. Tijdens de oorlog in Somalië waren Somalische vluchtelingen niet welkom in nabijgelegen landen met wie de Somaliërs een gemeenschappelijke religie of cultuur dachten te hebben. Maar daarna, vanaf 2015, kwamen juist uit die landen, zoals Jemen, vluchtelingen die in Europa werden geweerd.

„En toen begon de oorlog in Oekraïne. Het is frustrerend om te zien aan welke vluchtelingen meer menselijkheid en gratie wordt verleend. De gedachte is: ‘Deze mensen lijken meer op ons, ze staan dichterbij.’ Veel mensen zijn niet op de hoogte van andermans ervaringen. Gooi daar angst, vooroordelen, racisme en anti-zwartheid bovenop. Maar je bent niet uitverkoren als je in betere omstandigheden groot wordt, en vrede behoort niet alleen een specifieke groep mensen toe.”