Waarom jonge stedelingen vallen voor ‘burn-outaankopen’

Als student ontwikkelde Anke Vromen (25) uit Amsterdam een zogenoemde ‘cappuccino-index’. Hoe gestrester ze was, hoe vaker ze een koffie à 4,50 euro buiten de deur haalde – soms wel vijf keer op een dag. Ze zag het als een klein rustmoment. Misschien wel prijzig, maar het gaf haar genoeg energie om daarna weer op volle kracht door te gaan met het schrijven van haar scriptie. Verder ging Vromen in die tijd verstandig met haar geld om: kleding kocht ze tweedehands, om spullen gaf ze niet zoveel.

Dat veranderde toen ze vorig jaar aan het werk ging als freelancer in de culturele sector. De werkdruk was hoog, ze combineerde drie banen. In de avonden was ze vaak te moe om te koken, dus liet ze maaltijden bezorgen. Ontbijten deed ze buiten de deur. Om zichzelf te belonen voor haar harde werk, kocht ze natuurwijn, dure huidverzorgingsproducten of nieuwe kleding van Zalando. Ook was er een sportschoolabonnement – waar ze geen gebruik van maakte. „Op dat moment dacht ik: deze aankopen heb ik nodig om door te kunnen gaan. Maar als ik nu terugkijk op mijn uitgavepatroon van toen, vind ik dat behoorlijk gestoord”, zegt Vromen. In die tijd verdiende ze „driekwart van een modaal inkomen” en gaf ze maandelijks 400 euro meer uit dan voor ze ging werken.

Zes maanden duurde de periode van excessief geld uitgeven. Daarna meldde Vromen zich ziek op het werk – ze was opgebrand.

Kleine luxes die het leven van de stadse, werkende mens makkelijker maken: ze zijn overal. Zeker met de opkomst van de platform-economie, de afgelopen tien jaar, is het makkelijker dan ooit om een Uber te bestellen, eten te laten bezorgen of online een massage te boeken. Onder het mom van selfcare beloven deze producten een te verantwoorden uitspatting voor het eigen welzijn.

Op zich is er niks mis met zo’n uitgave. Als je een modaal inkomen hebt, kom je niet meteen rood te staan. Alleen: het kán een symptoom zijn van uitputting op je werk.

Het was The Wall Street Journal die de opkomst signaleerde van een cultuur van ‘burn-outaankopen’: jonge stedelingen die excessief geld uitgeven om hun veeleisende baan vol te houden. Te veel geld uitgeven en uitgeput zijn gaan vaak hand in hand, schreef de Amerikaanse zakenkrant afgelopen herfst. Vooral jonge mensen zijn er gevoelig voor: die willen nog klimmen op de carrièreladder en zijn daardoor eerder bereid over hun eigen grenzen heen te gaan. En wie oververmoeid is, kan minder helder nadenken over wat verstandig is qua geld uitgeven. Ook hebben ze vaak (nog) geen kinderen om te onderhouden, waardoor ze een groter besteedbaar inkomen hebben.

De 27-jarige jurist Marije herkent dit fenomeen. Ze wil niet met haar achternaam in de krant, omdat ze bang is dat dit schadelijk is voor haar carrière. Nadat ze was afgestudeerd in de rechten, tekende ze voor haar droombaan bij een advocatenkantoor. Maar het werk bleek meer dan fulltime te zijn. Sommige weken werkte ze wel tachtig uur, vaak ook in de avonden en in het weekend.

Tot dan toe ging ze naar eigen zeggen rationeel met haar financiën om. „Ik leefde spaarzaam, vond eten afhalen zonde van mijn geld.” De veranderingen in haar uitgavenpatroon begonnen dan ook onschuldig: af en toe een maaltijd laten bezorgen na een drukke dag. Maar hoe meer haar werk haar uitputte, hoe meer ze uitgaf. Ze kwam op een punt waarop ze elke dag ontbijt en lunch buiten de deur kocht en haar avondeten liet bezorgen. „Ik heb alles wat maar op UberEats verkrijgbaar is wel geprobeerd.” ’s Avond in bed bestelde ze gedachteloos kleding, omdat ze er representatief uit wilde zien op haar werk. „Als het niet paste, vergat ik deze terug te sturen. Zo chaotisch was het in mijn hoofd.”

In totaal duurde deze periode een jaar, waarin ze elke maand honderden euro’s meer uitgaf dan daarvoor. Ze verdiende 3.500 euro bruto per maand. Toen het op een dag niet meer ging, besefte Marije dat ze een burn-out had: ze voelde zich uitgeput, prikkelbaar, emotioneel.

Als ze terugkijkt op die periode, denkt ze dat haar veranderde uitgavenpatroon een aanwijzing was dat er iets niet goed zat. „Het gekke is dat je op het moment zelf niet door hebt dat er iets aan de hand is. Voor mij voelde het op dat moment noodzakelijk om zoveel uit te besteden, zodat ik kon overleven en blijven functioneren.”

Machine

Volgens psychotherapeut Carien Karsten is het een probleem van deze tijd dat werkende mensen zichzelf zijn gaan zien als een machine. „Je kunt proberen om dat ‘object’ arbeidsgeschikt te houden, door eten te laten bezorgen of een massage te boeken. Maar als je niet echt iets verandert aan je eigen werkconditie, houdt het op een dag op.”

In haar Amsterdamse praktijk spreekt Karsten geregeld overwerkte stedelingen die een groot deel van hun leven uitbesteden. „Op de korte termijn is het prettig: je hebt het gevoel dat je iets voor jezelf doet. Maar op de lange termijn kom je in een vicieuze cirkel terecht. Eten van buiten de deur is vaak vetter en zouter. Als je een Uber pakt in plaats van de fiets, beweeg je minder. En juist zoiets als boodschappen doen of koken kan helpen tegen piekeren, omdat je dan minder in je hoofd zit en even met iets anders bezig bent dan werk.”

Bovendien, zegt Carsten, leidt een levensstijl vol burn-outaankopen tot het gevoel dat je de controle verliest. Onderzoek bevestigt dat. In 2017 publiceerde het wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences een studie over de relatie tussen tijdbesparende diensten (zoals taxiritjes en boodschappenbezorging) en gelukkig zijn. Tot omgerekend zo’n 135 euro per maand maakt dit gelukkiger, bleek uit het onderzoek, uitgevoerd in onder meer Nederland, Denemarken en Canada. Wie tijd ‘koopt’, voelt zich minder onder druk staan, en dus gelukkiger. Alleen: dit gevoel van levenskwaliteit nam af bij de groep die méér dan 135 euro uitgaf aan tijdbesparende diensten. Uitbesteden van elk deel van je leven, schreven de onderzoekers, leidt tot gevoelens van controleverlies, omdat mensen het idee krijgen dat ze zelfs de meest basale taakjes niet meer kunnen uitvoeren.

Lees ook: Een burn-out of vermoeidheidsklachten: dat maakt een groot verschil

Jurist Marije: „Ik had het gevoel dat ik overal de controle over kwijt was.” Cultuurmedewerker Anke Vromen: „Als je gestrest bent, krijg je een heel verstoord beeld van wat selfcare is. Ik wilde mezelf verwennen, maar eigenlijk ontliep ik de verantwoordelijkheid om écht voor mezelf te zorgen. Alle bezorgdiensten maken je leven alleen maar haastiger en je verliest nog meer het gevoel van controle over je leven en je financiën.”

Volgens geldcoach Lieke Nusteling is het gevaarlijk dat veel mensen dit gedrag in eerste instantie niet bij zichzelf herkennen. „Je hebt het over goed betaalde young professionals die geen urgentie voelen om kritisch te kijken naar hun financiën. Het gaat om kleine uitgaves die er ongemerkt insluipen – 20 euro hier, 50 euro daar. Als je het bij elkaar optelt aan het einde van de maand, gaat het om een flink bedrag.” Het risico, zegt Nusteling, is dat je door dit soort uitgaven als jong persoon geen buffer opbouwt voor als het een keer misgaat. „Je weet niet wat er met de economie gaat gebeuren, je kunt op een dag je baan verliezen. Het is belangrijk dat je dan een vangnet hebt in de vorm van spaargeld of beleggingen.”

Naast budgetteren en meer zelf doen, is het belangrijk het onderliggende probleem aan te pakken, zegt Nusteling. „Als je werkstress probeert te vermijden door dure verwennerijen, los je het probleem niet op.”

De 35-jarige Robin moest tot dit inzicht komen. Omdat ze zich schaamt voor haar periode van burn-outaankopen, wil ze niet met haar achternaam in de krant. Ook zij kwam tijdens haar veeleisende baan in de reclamewereld in een patroon terecht van dagelijks eten bestellen, Uber-ritjes om van A naar B te komen en luxe verzorgingsproducten. „Het was een combinatie van te moe zijn om nog iets buiten werk te kunnen doen én mezelf trakteren voor het harde werken. De apps die ik gebruikte boden onmiddellijke bevrediging.”

In de heftigste periode bestelde ze voor 900 euro aan eten in een maand. Haar salaris was zo’n 4.500 euro, daarvan ging maandelijks 1.500 euro op aan kleine luxe. „Op een gegeven moment kreeg ik door dat mijn gedrag problematisch was. Ik voelde me een sukkel omdat ik het niet onder controle kreeg.”

Gek genoeg, zegt Robin, voelde veel geld uitgeven om haar werk vol te houden nog altijd goedkoper dan helemáál met dat werk te stoppen. „Ik woon in de Randstad, met hoge vaste lasten. Het is dan heel eng om te zeggen: hoe ik nu leef, werkt niet, ik ga alles omgooien. Want hoe weet je dan of je nog je rekeningen kunt betalen? Het voelde of ik vast zat in mijn baan en in deze levensstijl.”

In totaal duurde de periode van burn-outaankopen zo’n anderhalf jaar – in 2020 viel ze uit en kwam ze in de ziektewet. De afgelopen twee jaar gebruikte ze om te herstellen én om te leren budgetteren. „Ik leef nu veel bewuster en laat nog maar een paar keer per maand eten bezorgen.”

Vermijddoelen

Volgens psychotherapeut Carien Karsten zijn mensen die werkdruk ervaren, geneigd in te zetten op ‘vermijddoelen’: „Ik moet voorkómen dat ik omval of overspannen raak. Ze boeken een massage zodat ze de dag erna weer door kunnen. Daardoor ben je opgelucht dat je nog kunt opstaan.”

Maar hiervan word je op de lange termijn niet gelukkig, zegt ze. „In plaats van vermijden zou je moeten streven naar positieve doelen. Waar word je blij van? Dat kan wandelen zijn, sporten, maar ook koken voor anderen. Dit soort inspanningen leiden tot ontspanning. Een burn-out vervreemdt je van je eigen plezier en behoeften. Je moet proberen om meer spel te introduceren in je leven. Activiteiten die niet een bepaald resultaat of een bepaalde beloning bieden, maar gewoon, omdat je het leuk vindt.”

Meer nog dan dat ze een individueel probleem vormen, gaan burn-outaankopen in bredere zin over de werkomstandigheden onder het hedendaagse kapitalisme, schreef een columnist van The Guardian onlangs, als kritiek op de advertentiecampagnes van maaltijdbezorgdiensten. Een recente advertentie van UberEats voor fastfoodketen Subway meldde: „Lange dag? Bestel een lang broodje”. De columnist, cynisch: „Je weet dat het moderne leven zwaar is als zelfs advertenties je niet van iets anders proberen te overtuigen.”

Inmiddels is Anke Vromen aan het herstellen. Ze werkt weer twee dagen per week en heeft haar uitgaven op de rit. Ze kijkt met „een kater” terug naar de periode dat ze overwerkt raakte en veel geld uitgaf. Of ze van dat laatste heeft genoten? „Nee, nul. Ik had in die tijd zoveel haast dat ik dacht dat ik met al die aankopen meer grip zou krijgen op mijn leven. Maar het tegenovergestelde gebeurde. Tijdens mijn herstel besefte ik dat genieten gaat over iets wat langer duurt. Rústig in een koffietentje zitten. Rústig een cappuccino opdrinken. Even om je heen kijken. En dan denken: wat zal ik de rest van de dag eens doen?”