Laila Haidari | Afghaans activist Voor haar inzet voor de rechten van vrouwen en meisjes in Afghanistan krijgt Laila Haidari woensdag de Geuzenpenning. Sinds de Taliban weer aan de macht zijn, verdwijnt de vrouw steeds meer uit de Afghaanse maatschappij.
Het is voor Laila Haidari (46) moeilijk niet emotioneel te worden na de vraag hoe het met haar gaat. In een hotel in Vlaardingen zit de Afghaanse mensenrechtenactivist aan het raam, uitkijkend op Het Scheur. Ze laat haar ogen rusten op het stille water als de tranen komen. Het is geen klein verdriet, ongemakkelijk voelt het dus ook nooit; het bewogen leven van Haidari geeft genoeg aanleiding tot emotie. Ze probeert het dus ook niet te bedwingen. Uit de openheid waarmee ze haar pijn toont, spreekt kracht.
Haidari is vanuit Kabul naar Vlaardingen gereisd om woensdag de Geuzenpenning in ontvangst te nemen voor haar inzet voor vrouwen in Afghanistan. Ze is een kleurrijke verschijning; ze draagt een fluwelen groene jas met geborduurde bloemen op haar schouders, felroze schoenen en grote zilveren ringen aan beide handen. Haar donkerbruine krullen zijn vastgezet met een bloemenspeldje.
Lees ook Onder de Taliban zijn vrouwen steeds verder verdrongen uit het publieke leven
Sinds de Taliban in 2021 de macht overnamen in Afghanistan is het voor meisjes en vrouwen verboden om onderwijs te volgen of te werken. Haidari zette een geheime school op. Daar leert ze de meisjes – haar „dochters” – schilderen en sieraden maken, maar ook hoe ze een inkomen verwerven.
Ondanks het harde optreden van de Taliban blijft u zich inzetten voor de meisjes van Kabul. Waar haalt u die moed vandaan?
„Op mijn twaalfde werd ik uitgehuwelijkt aan een moellah [islamitische geestelijke], waar ik drie kinderen mee kreeg. Op mijn negentiende scheidden we, hij kreeg alles; het huis, geld en de kinderen. Ik belandde op straat, mijn familie wilde mij niet ondersteunen. Toen moest ik wel voor mijzelf zorgen. Ik leerde dat mensen twee dingen nodig hebben om zichzelf te redden; kennis en geld. Dat leer ik mijn dochters nu.
„In de drie jaar dat ik dit doe, heb ik de meisjes zien veranderen. Ze hebben kracht gekregen, tonen verzet. Toen de Taliban bijvoorbeeld langs de deuren gingen om activisten op te pakken, gingen mijn dochters nog elke dag de straat op om naar mijn school te gaan. Om niet op te vallen hebben ze grote zakken onder hun jurken genaaid waar ze hun boeken in meesmokkelen. Ze kleden zich zo traditioneel en conservatief mogelijk, zodat ze op gewone huisvrouwen lijken, en gaan zo elke dag stiekem naar school.”
Bent u niet bang gepakt te worden?
„Ik moet onze meisjes leren dat je moet vechten voor de democratie, en ik ben niet de enige die dit doet – er zijn veel hoogopgeleide vrouwen die meisjes thuis uitnodigen om ze iets te leren. In het ene huis leren ze wiskunde, in het andere economie. Ze kunnen ons niet allemaal tegelijk oppakken. En stel dat ze ons wel vinden; dan is dat de prijs die je betaalt als je democratie nastreeft. De meisjes weten dit. Ze nemen het risico, voor hun eigen rechten. De Taliban kunnen ons fysiek aanvallen, maar onze gedachten pakken ze niet af.”
Waarom willen de Taliban niet dat vrouwen naar school mogen?
„Kennis en onderwijs betekent macht voor vrouwen. Als vrouwen macht hebben, is er voor de Taliban geen plek meer. Dat weten ze.”
Voordat ze haar eigen school had, runde Haidari ook twee afkickklinieken – Afghanistan telt miljoenen drugsverslaafden – en het populaire café Taj Begum, waar ongehuwde mannen en vrouwen (met of zonder hoofddoek) konden samenkomen. Met de inkomsten van Taj Begum financierde ze de klinieken, ex-verslaafden mochten in het café werken.
De Taliban kunnen ons fysiek aanvallen, maar onze gedachten pakken ze niet af
Taj Begum is vernoemd naar een vijftiende-eeuwse krijgersprinses uit Herat die over een groot koninkrijk regeerde; een zeldzaam voorbeeld van vrouwelijke macht uit die tijd. Twee dagen nadat de Taliban het land hadden overgenomen, werden haar klinieken en café gesloopt.
Wat is er met Taj Begum gebeurd?
„De laatste keer dat ik in het café was, had ik alles afgesloten en klaargemaakt voor de volgende dag. Maar die volgende dag kwam niet. Alles was vernietigd of meegenomen.”
Pratend over haar café wordt Haidari eventjes overspoeld door verdriet. Ze knijpt stevig in een papieren servet, drukt het tegen haar ooghoeken aan om de tranen te deppen. Ze haalt diep adem terwijl de tolk haar woorden vertaalt.
„Taj Begum was niet zomaar een café, het bood bescherming. De meeste activistische bewegingen in Kabul zijn vanuit Taj Begum begonnen. Ik serveerde gratis eten en drinken, terwijl mensen samenkwamen om te bespreken hoe ze de democratie in Afghanistan konden beschermen.
„Voor mij is Taj Begum een symbool van een vrouw die haar hele leven heeft gegeven voor democratie en vrijheid. Toen het werd gesloten, was dat weg.”
Hoe ervaarde u het moment dat de Taliban de macht weer overnamen?
„Ik voelde het jaren geleden al aankomen, toen de Verenigde Staten plotseling met de Taliban gingen onderhandelen. Het was puur theater; ik weet zeker dat de VS achter de schermen al hadden besloten ons land aan de Taliban te geven. Zodra de gesprekken begonnen, wist ik dat het niet meer goed ging komen. We hadden nooit gedacht dat we achtergelaten zouden worden.
Lees ook Kabul is een stad zonder vrouwen geworden
„Toch gebeurde het. De VS heeft Afghanistan in de hand van de Taliban gelegd. Terwijl Afghanen probeerden massaal het land te ontvluchten, werden Afghaanse medewerkers van buitenlandse ambassades allemaal geholpen met evacueren. Maar dit waren niet de mensen die zich hard maakten voor onze vrouwen. Zij hadden gewoon een goedbetaalde baan, verder niets – alleen omdat ze bij de ambassade werkten, mochten ze het land uit. De échte activisten, de vrouwen die vochten voor onze rechten, werden door geen enkel land geholpen.”
Wat is er met hen gebeurd?
„Veel Afghaanse vrouwenactivisten die door het Westen werden gefinancierd en gesteund, werden opeens niet meer beschermd. Ze werden vogelvrij verklaard.”
Enkele dagen geleden was het Internationale Vrouwendag. Op X noemde u het „de droevigste dag van het jaar”.
„Het is overal zwaar om een vrouw te zijn. Maar in Afghanistan voelt het als een strafbaar feit. Vrouwen over de hele wereld moeten alert blijven; er is altijd een risico dat de wereld weer van de mannen wordt. Jullie Nederlandse vrouwen hebben vrijheid, kunnen alles doen. Maar raak daar niet aan gewend. In deze wereld worden de oorlogen begonnen door de mannen, maar betaald door de vrouwen en kinderen.”
