Vredesplan met grote risico’s in Oost-Congo

Een woensdag in Angola overeengekomen vredesplan moet verhinderen dat het gewelddadige conflict in Oost-Congo verder escaleert door deelname van legers uit buurstaten. Maar het is de vraag of alweer een andere vredesmacht orde kan brengen in het labyrint van strijdgroepen en hun rooftochten naar grondstoffen.

1 Waarom waren er vredesbesprekingen?

Al ruim een jaar rukt in het oosten van Congo de rebellengroep M23 op. Inmiddels is die vlak bij de regionale hoofdstad Goma gearriveerd, en zijn zo’n 300.000 burgers ontheemd geraakt. Bij de vredesbesprekingen onder leiding van de Angolese president João Lourenço en de staatshoofden van Congo en Burundi werd besloten dat M23, dat zelf niet bij het overleg aanwezig was, zich uiterlijk vrijdagmiddag moet terugtrekken. Als M23 weigert, zal een nieuwe regionale strijdmacht onder leiding van Keniaanse militairen de rebellen desnoods met geweld tot medewerking dwingen, volgens de tekst van het akkoord. Donderdag waren er nog geen aanwijzingen dat M23 van plan is zich terug te trekken.

Congo is dankzij de vele grondstoffen in potentie het rijkste land van Afrika. De binnenvallende legers hebben daar altijd van geprofiteerd

Eerder dit jaar leverden de VN betrouwbare bewijzen dat Rwandese soldaten meevechten met het uiterst goed bewapende M23. Er bestaat dus het gevaar dat Afrikaanse staten onderling slaag te raken in Congo. Dat gebeurde rond de eeuwwisseling ook al eens, toen er zoveel landen bij de strijd in Congo betrokken waren dat het de eerste Afrikaanse Wereldoorlog werd genoemd.

2 Waarom alweer een andere vredesmacht naar Congo?

De VN-vredesmacht van zestienduizend man is sinds 2001 aanwezig en is de grootste ter wereld. Toen M23 de stad Goma tien jaar geleden kortstondig innam, kwam daar een vredesmacht bij van Zuid-Afrika, Malawi en Tanzania. Ook vechten de legers van Burundi en Oeganda in het gebied tegen rebellengroepen uit eigen land die naar Oost-Congo uitweken.

Daar komt nu nog een troepenmacht bij. In april heeft de Oost-Afrikaanse gemeenschap, een politiek en economisch samenwerkingsverband, voor het eerst een troepenmacht gevormd, die wordt geleid door Kenia en M23 nu moet gaan aanpakken. Aan de troepenmacht nemen verder Burundi en Oeganda deel. De Congolese president Felix Tshisekedi heeft zijn veto uitgesproken over een bijdrage van Rwanda, dat hij beschouwt als de oorzaak van de opgelopen spanningen. Tshisekedi riep burgers onlangs zelfs op zich te bewapenen, en zei bereid te zijn Rwanda de oorlog te verklaren omdat het achter de M23 zit.

3 Wie zijn M23?

De beweging bestaat vooral uit Tutsi’s, een minderheidsgroep in Rwanda, Burundi en Oost-Congo. Na de genocide tegen de Tutsi in 1994 in Rwanda is het extreme geweld samen met de gevluchte daders en hun aanhangers in Oost-Congo neergedaald. Honderdduizenden Congolezen zijn sindsdien continu op de loop voor roof, verkrachting en ander geweld – enerzijds door Rwandese en Oegandese regeringssoldaten en gelieerde milities, anderzijds door het nog immer ongedisciplineerde Congolese leger.

Het bewind van de Rwandese president Paul Kagame neemt het voor de vermeende bedreigde Tutsi’s op en bestrijdt in Oost-Congo Hutu-extremisten. Hoewel Kagame dit ontkent steunt Rwanda M23 met wapens en inlichtingen en soms vechten Rwandese soldaten aan hun zijde.

4 Waarom kritiseert het westen Rwanda niet voor zijn inmenging?

Na de inname van Goma in 2012 door M23 zetten enkele Westerse landen, waaronder Nederland, een deel van hun ontwikkelingshulp aan Rwanda stop. Nu deze geschiedenis zich dreigt te herhalen klinken er geen luide protesten in het Westen. De Franse president Macron is sinds kort een nauwe bondgenoot van de Rwandese president Kagame. Rwandese soldaten vechten in Mozambique om een gebied te zuiveren van rebellen die een grootschalig gasproject van het Franse Total willen verhinderen.

Nu Frankrijk deels zijn soldaten terugtrekt uit de Sahel, overwegen sommige landen daar bovendien om het Rwandese leger uit te nodigen deel te nemen aan de strijd tegen jihadisten. Hoewel Rwanda een van de kleinste landen van Afrika is, heeft het een van de sterkste legers. Het Verenigd Koninkrijk levert ook geen kritiek, mogelijk om zijn omstreden deal om asielzoekers naar Rwanda te sturen niet in gevaar te brengen.

5 Waarom altijd die belangstelling voor Congo?

Congo is dankzij de vele grondstoffen in potentie het rijkste land van Afrika. De binnenvallende legers hebben daar altijd van geprofiteerd. In het Congolese drama hebben Kagame en de Oegandese president Museveni de touwtjes in handen gehad, met de rebellengroepen in een bijrol. Volgens berekeningen van de Verenigde Naties financierde de Rwandese president 80 procent van zijn oorlogsuitgaven met de opbrengst van Congolese diamanten, goud en coltan, en ook Museveni liet zijn officieren rijkelijk delen in de winsten van de handel in diamanten, goud, tantaal, niobium, koffie en hout.

Bekijk ook deze fotoserie: Rebellen in Oost-Congo winnen terrein

Het mythische eldorado dat Henry Morton Stanley en de Belgische koning Leopold eind negentiende eeuw naar Congo dreef, heeft zijn aantrekkingskracht nooit verloren. Congo beschikt over voldoende ruimte en menige door bevolkingsgroei in het gedrang geraakte Rwandees of Oegandees droomt ervan ooit een akker of mijn in Congo te bezitten. De „last frontier”, het nog nauwelijks ontsloten hart van Afrika, wacht nog vele onrustige jaren door hebzuchtige milities en rovende legers uit zijn buurlanden.