Vondst van student: 17de-eeuws groepsportret blijkt een Van der Helst

Een groot 17de-eeuws groepsportret dat zich sinds 2021 in het depot van het Amsterdam Museum bevindt, is „hoogstwaarschijnlijk” een schilderij van de portretschilder Bartholomeus van der Helst, een tijdgenoot van Rembrandt en Frans Hals.

Dat concluderen Van der Helst-kenner Judith van Gent van het Amsterdam Museum en haar collega kunsthistoricus Norbert Middelkoop, nadat een student vorig jaar nieuwe informatie over het schilderij De regenten van het Walenweeshuis (1641-1642) ontdekte.

De Waalse Kerk in Amsterdam, de eigenaar van het schilderij, en het Amsterdam Museum maakten de toeschrijving woensdag bekend. Het Walenweeshuis was het weeshuis van de Waalse Kerk, opgericht door de gemeenschap van Franstalige protestanten die als vluchtelingen naar de Republiek waren gekomen.

Van der Helst (1613-1670) schilderde voornamelijk grote portretten en groepsportretten van de notabelen van de Gouden Eeuw. Er zijn zo’n honderdvijftig werken van hem bekend. Het grote schilderij (2 bij 1,5 meter) De regenten van het Walenweeshuis stond echter bekend als een werk van een onbekende maker.

Student cultuurgeschiedenis Celine Oldenhage maakte vorig jaar in opdracht van de Waalse Kerk, dat naast kerk ook cultureel centrum is, een inventaris van het kunstbezit van de instelling. Bij een zoektocht in het online krantenarchief Delpher ontdekte Oldenhage dat in 1932 bij restauratie een signatuur van Van der Helst was ontdekt onder de lijst van De regenten van het Walenweeshuis. Die informatie was echter nooit in kunsthistorische registers terecht gekomen. Nadat het schilderij door het Amsterdam Museum uit de lijst werd gehaald, bleken daar inderdaad fragmenten van de handtekening van Van der Helst te staan.

Walenweeshuis

In het verleden is al vaak geschreven over het schilderij, dat onderdeel is van een bekende collectie regentenportretten van het Walenweeshuis.

Toen in 2021 die collectie in bruikleen kwam van het Amsterdam Museum, gaf het museum het boek Doorgegeven zorg uit over die collectie. Daarin opperde kunsthistoricus Middelkoop op stilistische gronden ook al dat het schilderij een „jonge Van der Helst” zou kunnen zijn. Hij en zijn collega Judith van Gent, die in 2011 promoveerde op Van der Helst, kwamen er echter niet aan toe om nader onderzoek te doen.

Van Gent is opgetogen over de vondst van Oldenhage. „Je ziet hoeveel nieuwe informatie opduikt door digitalisering van bronnen.” Volgens Van Gent wijst, nu de handtekening is ontdekt, alles in de richting van Van der Helst. „Het past heel goed in de lijn van zijn oeuvre.” Ook had Van der Helst nauwe banden met de Waalse gemeente, waarvan zijn vrouw lid was. Hij schilderde in 1637 ook al een groepsportret van regenten van het Walenweeshuis, en is begraven in de Waalse Kerk.

Om zeker te zijn van de toeschrijving is verder onderzoek nodig, zegt Van Gent. „Het liefst zou ik het nu meteen ophangen, maar het moet echt gerestaureerd worden. Het is vuil en delen zijn overgeschilderd.” Details zoals handen en kostuums kunnen na het schoonmaken meer zekerheid geven over de toeschrijving.