Een arbeider laadt een vrachtwagen met graan op een terminal in de Oekraïense regio Odesa, vorig jaar juni.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
De productie van Oekraïens graan zal dit jaar door de gevolgen van de Russische invasie met een vijfde dalen ten opzichte van 2022. Dit voorspelt de International Grains Council, een intergouvernementele organisatie die de samenwerking in de wereldwijde graanhandel wil bevorderen.
Vorig jaar, het eerste oorlogsjaar, was de graanproductie ook al met 40 procent gedaald. Ten opzichte van de vooroorlogse situatie is de Oekraïense graanproductie meer dan gehalveerd. Volgens de International Grains Council zal de daling bijdragen aan de kleinste wereldwijde graanvoorraden in negen jaar tijd.
Ten dele wordt de daling veroorzaakt door Russische annexatie van graanvelden. Maar ook in heroverde gebieden blijft de productie achter, bijvoorbeeld omdat de Russen er mijnen hebben neergelegd. Ook zijn de kosten voor brandstof en kunstmest gestegen, en is er een tekort aan zaad voor bijvoorbeeld gerst.
Dit is slecht nieuws voor Oekraïense boeren, maar raakt het ook de wereldbevolking? Dat valt mee, voorspelt Bart de Steenhuijsen Piters, onderzoeker van voedselsystemen aan Wageningen University & Research.
Je zou zeggen: minder graan betekent meer honger.
De Steenhuijsen Piters: „Voor de oorlog was Oekraïne verantwoordelijk voor zo’n 10 procent van de wereldwijde graanexport. Landen als Egypte, Soedan en Tunesië waren sterk afhankelijk van graanimport uit Oekraïne en Rusland.
„Maar het probleem is niet dat er te weinig graan is. Naar verwachting zullen andere grote producenten, zoals Canada, de Verenigde Staten, Frankrijk en Brazilië, dit jaar meer graan oogsten dan in 2022.”
Heeft de oorlog dan geen honger veroorzaakt?
„Jawel, maar dat kwam doordat tarwe duurder werd en mensen met weinig koopkracht het niet meer konden kopen. De prijs is gedaald ten opzichte van de hoogste prijs, in juni vorig jaar, maar die daling zet niet door. Tarwe is nog steeds ruim 40 procent duurder dan voor de oorlog.
„Deze jongste productiedaling in Oekraïne zal niet meer honger in de wereld veroorzaken dan er al is. Maar aanhoudende onzekerheid op de graanmarkt betekent dat de voedselvoorziening zeker in arme landen allesbehalve gegarandeerd is.”
Vorig jaar werd onder toezicht van de Verenigde Naties een graandeal met Rusland gesloten, opdat Oekraïne zijn graan kon exporteren. Die deal moest toch de honger in de wereld tegengaan?
„Zo werd die graandeal inderdaad verkocht. Ik heb me daar enorm aan gestoord. Het werkte ook de propaganda voor Poetin in de hand: door met de deal in te stemmen, hielp Rusland zogenaamd de wereld te voeden.
„In werkelijkheid vormt tarwe, dat door mensen geconsumeerd wordt, nog geen derde van het Oekraïense graan. Een groot deel bestaat uit maïs, dat als veevoer naar landen als Nederland en Spanje gaat. Het was een heel fijn akkoord voor Nederlandse varkensboeren.
„De graandeal heeft enigszins bijgedragen aan de daling van de tarweprijs, maar die daling zette al eerder in. Andere factoren, zoals goede oogsten in Canada en de VS, hebben daar minstens zo veel aan bijgedragen. Er is betrekkelijk weinig tarwe opgekocht door Afrikaanse handelaren voor consumenten in Afrika.”
Door de oorlog kampen Oekraïense boeren met grote onzekerheid. Zo is het moeilijk inschatten wat ze moeten zaaien. Hebben zij nog toekomst?
„Hun grote probleem is dat graanhandelaren niet van onzekerheid houden. En als iets de Oekraïense graanproductie kenmerkt, is dat het wel. Deze maand werd de graandeal met twee maanden verlengd: tot mei weten we dat het Oekraïense graan over de Zwarte Zee, via de Bosporus, de wereldmarkt kan bereiken. Maar daarna? We weten het niet. Dan gaan de handelaren verder kijken, naar andere graanproducenten.
„Grotere boeren werden gebonden door futures: niet het graan zelf wordt verhandeld, maar opties op toekomstig te verbouwen graan. Ze hadden hun oogst dus al voor het zaaien verkocht. Daar konden ze mee naar de bank.
„Nu is die hele handelsketen verstoord. Je ziet dat boeren bijvoorbeeld van tarwe overstappen op zonnebloemen en sojabonen, omdat die producten minder kunstmest vereisen. Tarwe heeft relatief veel stikstof nodig. Soja wordt puur als veevoer verbouwd. En bij zonnebloemen wordt de perscake, het restproduct van zonnebloemolie, aan dieren gevoerd.”
Heeft de daling van de Oekraïense graanproductie nog gevolgen voor Nederlandse akkerbouwers?
„Nee. In Nederland wordt amper graan verbouwd. Er zijn wat veeboeren die maïs verbouwen als voer voor hun eigen dieren. Op dat land kunnen ze dan weer mest uitrijden. Maar Nederland is geen netto-exporteur.
„Wel denk ik dat Nederland wat meer graan uit andere landen dan Oekraïne zal halen, bijvoorbeeld uit Frankrijk. Daar wordt wel veel graan verbouwd, en die boeren zullen op de Oekraïense daling inspelen.”
