Verrassende huizen in de vinexwijk: het kan wél

Waarschijnlijk komen de vinexwijken nooit van hun slechte reputatie af. Al kort na het begin van de bouw van de woonwijken die het gevolg waren van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra uit 1991, voorspelden vinex-critici dat ze de ‘getto’s van morgen’ zouden worden. En hoewel niet één van de honderd grote en kleine vinexwijken nu een achterstandswijk is en rapport na studie juist hebben laten zien dat ze de meest gevarieerde en beste nieuwbouwwijken van na Tweede Wereldoorlog zijn geworden, staan ze nog altijd algemeen bekend als monotoon, saai en lelijk.

Twee verrassende nieuwe huizenblokken met de naam Sinfonia in de nog altijd niet voltooide Utrechtse vinexwijk Leidsche Rijn laten nog eens zien hoe onterecht dat vooroordeel is.

Wooncrisis

Nu de wooncrisis zich steeds verder verdiept en er geen enkel uitzicht is op herstel, ontstaat er een voorzichtig verlangen terug naar de Vinextijd, die officieel van 1995 tot 2005 duurde. Na dertig jaar neoliberaal woonbeleid snakken vooral de (sociale-)woningbouwers naar een vinexachtige centrale regie van de Rijksoverheid in de woningbouw.

Ook als het om architectuur gaat, is er reden om terug te verlangen naar de Vinextijd. Zeker vergeleken met de huidige woningbouw kenden de vinexwijken tal van vernieuwingen en zelfs experimenten in woning- én stedenbouw.

Een van de vernieuwingen was om een rij eensgezinswoningen die in één keer door één bouwer werd neergezet, niet als klassieke Nederlandse rijtjeshuizen te bouwen, maar het aanzien te geven van een aaneengesloten rij ‘herenhuizen’. In bijvoorbeeld Brandevoort, de door de Luxemburgse architect Rob Krier ontworpen vinexwijk van Helmond, doen de huizenrijen aan grachten denken in oude Nederlandse steden.

Armzalige pakhuizenstijl

Na de Vinextijd bleven de rijtjesherenhuizen in zwang. Helaas zijn ze steeds vaker uitgevoerd in de armzalige pakhuizenstijl, een moderne retrostijl waarin sobere, vlakke gevels (modern!) van donkere bakstenen (retro!) worden gecombineerd met minimalistische, niet al te steile puntdaken (modern en retro ineen!). Maar Sinfonia in Leidsche Rijn laat zien dat het ook in het ultra-geliberaliseerde Nederland nog altijd mogelijk is om met de rijtjesherenhuizen-methode goede woningblokken te bouwen.

Bijna alles is ongewoon aan Sinfonia, bestaande uit kleine en grote eengezinshuizen, woon-werkhuizen en appartementen. Zo zijn de twee blokken, anders dan gebruikelijk, niet ontworpen door één architectenbureau, maar door twee: Marlies Rohmer Architecture & Urbanism en DOK architecten, het bureau van Liesbeth van der Pol. Ook hebben de architecten zich niet beperkt tot het ontwerpen van één soort huis, maar hebben ze panden met verschillende breedtes en hoogtes aaneengeregen tot gesloten woningblokken die met hun achterkanten op half verdiepte parkeergarages staan. Op de parkeergarage is een gemeenschappelijke binnentuin aangelegd, die deels een ‘eetbare tuin’ is.

Ook de voorzijdes van de blokken zijn ongewoon. De verdiepingen op de begane grond hebben allemaal een riante hoogte van viereneenhalve meter. En niet alle huizen staan keurig recht langs de rooilijn. Sommige huizen zijn een beetje scheef neergezet, zodat ze een zaagtand vormen. Eén huis met een breed boograam en een torenachtig bouwdeel, dat ‘het kerkje’ wordt genoemd, is iets naar achteren gezet, zodat er een minipleintje is ontstaan.

Speklagen

Wie welke huizen heeft ontworpen, is gemakkelijk te zien. De panden met gevels van rood-oranje bakstenen zijn van Van der Pol, die met gevels van donkere bakstenen zijn van Rohmer. Ook de ornamentiek verschilt. Van der Pol heeft gekozen voor terughoudende versieringen van dunne en brede horizontale banden die in de verte doen denken aan de witte speklagen in de bakstenen architectuur uit de tijd van de Hollandse Renaissance.

Lees ook een analyse uit 2017 over het succes van Vinexwijken: Een slecht imago, maar Vinex-bewoners zijn uiterst tevreden

Rohmers ornamenten bestaan uit onder meer prefab elementen van in rechthoekige patronen gemetselde bakstenen, die ze in eerdere werken al gebruikte en inmiddels haar handelsmerk zijn geworden. Boven sommige ingangen van Rohmers huizen zijn grote, naar voren welvende bloembakken gemetseld die zijn ontleend aan soortgelijke bollingen in woningblokken van Amsterdamse School-architecten van een eeuw geleden.

De huizen delen genoeg om van Sinfonia geen kakelbont ensemble te maken

Ondanks de eigen, persoonlijke stijlen en de doorbrekingen van woningbouwgewoontes delen de huizen genoeg om van Sinfonia geen kakelbont ensemble te maken. Alle huizen hebben bijvoorbeeld stevige plinten van grijs natuursteen gekregen die ze stevig op grond doen staan en tot één geheel maken.

Ook heeft Rohmer noch Van der Pol een afkeer van ronde vormen. Sommige huizen van DOK architecten hebben zwierige, deels glazen balkons gekregen, aan enkele panden van Rohmer hangen robuuste ronde bloembakken van baksteen. Zo is Sinfonia niet zozeer een symfonie geworden als wel een feestelijk duet van twee architectenstemmen die op schitterende wijze met elkaar zijn vervlochten.