Verhuizen binnen de gemeente moet makkelijker, volgens minister

Goed nieuws voor mensen die geen huis kunnen vinden in hun eigen omgeving. De kans is groot dat vanaf volgend jaar gemeenten de helft van de vrijgekomen huurwoningen toewijzen aan mensen met ‘lokale binding’. Dat zijn mensen die al inwoner van de gemeente zijn. Bijvoorbeeld jonge gezinnen die ruimer willen wonen vanwege gezinsuitbreiding of senioren die van een vrijstaand huis naar een appartementje willen.

Het gaat om een wijziging van de Huisvestingswet uit 2014 die dinsdag door minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting, CDA) naar de Tweede Kamer werd gestuurd. In die wet was al opgenomen dat de helft van de beschikbare woningen toegewezen mag worden aan mensen met economische of maatschappelijke binding. Daarvan mocht dan weer maximaal 50 procent – dus 25 procent van het totaal – naar eigen inwoners. Met de wetswijziging mogen gemeenten nu zelf bepalen hoe ze die 50 procent van het totaal verdelen – die zouden dus ook allemáál naar eigen inwoners kunnen gaan.

De wetswijziging moet nog wel behandeld worden door de Tweede en de Eerste Kamer. Afhankelijk daarvan gaat de wet op 1 januari of 1 juni 2023 in. Wat betekent de wetswijziging precies? Drie vragen.

1Waarom wijzigt de minister de wet?

In een algemene verklaring zegt De Jonge dat starters vaak geen betaalbare woning kunnen vinden in het eigen dorp – hij heeft het in de verklaring expliciet over dorpen, maar de wijziging geldt voor alle gemeenten. Voor de „leefbaarheid en vitaliteit” van de regio is het volgens hem belangrijk dat mensen die willen verhuizen in hun eigen gemeente kunnen blijven.

De wens bij gemeenten om meer woningen toe te kunnen wijzen aan eigen inwoners was er al langer, staat in een toelichting bij het wetsvoorstel. Dat was ook terug te zien in de cijfers: uit een evaluatie van de oorspronkelijke Huisvestingswet blijkt dat gemeenten al steeds meer gebruikmaakten van de voorrangsmogelijkheden. In 2016 deed 55 procent van de gemeenten dat, in 2020 was dat 74 procent. Volgens het Woononderzoek Nederland uit 2018 wil 67 procent van de woningzoekenden uit gemeenten die aanspraak maken op de Huisvestingswet graag binnen de eigen gemeente verhuizen.

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is dan ook blij met het voorstel voor de wetswijziging, en drong daar eerder ook al op aan, zegt een woordvoerder.

2Wat verandert er precies?

Er mogen nu dus meer woningen aan eigen inwoners toegewezen worden dan voorheen. Er zijn drie soorten ‘binding’ op basis waarvan mensen voorrang kunnen krijgen: lokale, economische en maatschappelijke. Economische binding houdt in dat iemand werkt in een gemeente. Maatschappelijke binding kan betekenen dat iemand ergens voorheen jaren woonde en nu terug wil keren, of dat iemand mantelzorger is in de betreffende gemeente.

Naast de huurwoningen mogen gemeenten straks ook koopwoningen tot 355.000 euro (de NHG-grens) op deze manier toewijzen.

De wetswijziging kán ten koste gaan van mensen met alleen een maatschappelijke of economische binding: als de volledige 50 procent van beschikbare woningen naar eigen inwoners gaat, kunnen zij geen voorrang meer krijgen. Al mogen gemeenten volgens de wetswijziging wél ‘cruciale beroepen’ aanwijzen, zoals leerkracht of agent, zodat mensen uit bepaalde beroepsgroepen alsnog aanspraak kunnen maken op voorrang. Welke beroepen als cruciaal worden gezien, mogen gemeenten zelf gaan bepalen.

In ieder geval is het volgens vastgoedanalist bij ABN Amro Paul Bisschop niet zo dat de verruimde voorrangsregels het woningtekort in gemeenten zullen verminderen. Sterker, zegt hij: het kan de schaarste, en daarmee de prijzen, verder opdrijven voor de woningen die níét worden toegewezen. „Als een gemeente inderdaad meer woningen gaat toewijzen aan eigen inwoners, wordt het aanbod voor mensen zonder lokale binding die daar ook willen wonen kleiner. Die huizen kunnen dan duurder worden. Het wordt dus makkelijker om te verhuizen binnen je eigen gemeente, maar moeilijker om naar een andere gemeente te verhuizen.”

Lees ook dit opinieartikel: Versnel de bouw van woningen door een sterker lokaal bestuur

3Hoe gaan gemeenten de wetswijziging invullen?

Dat zal nog moeten blijken. De regels voor toewijzing van woningen leggen gemeenten vast in een huisvestingsverordening. Een woordvoerder van de gemeente Utrecht laat weten de komende maanden te bekijken hoe die verordening aangepast wordt, en dat met omliggende gemeenten uit de regio af te stemmen. Datzelfde geldt voor de gemeente Groningen, waarbij de woordvoerder toevoegt blij te zijn met de aanpassing van de wet omdat die „meer regie” geeft aan de gemeente. De gemeente Rotterdam zegt positief te zijn over „de mogelijkheden tot lokaal maatwerk” die met de wetswijziging toenemen. Over de toepassing moet nog worden nagedacht.

Hoewel De Jonge in zijn verklaring spreekt over dorpen, verwacht analist Bisschop dat vooral grotere gemeenten gebruik zullen maken van de wetswijziging. „Vooral in de Randstad speelt het probleem dat bijvoorbeeld docenten niet meer kunnen wonen waar ze werken. Ik denk dus direct aan dat soort steden. Maar in populaire dorpen waar doorgaans flink wordt overboden kan de regeling inderdaad ook uitkomst bieden voor inwoners.”

Op die plekken zal ook de toevoeging van koopwoningen onder de NHG-grens aan de Huisvestingswet in het voordeel van lokale bewoners kunnen uitwerken: die kunnen dan makkelijker een huis kopen in de eigen gemeente. Voor grotere steden verwacht Bisschop echter dat die toevoeging „weinig zal uitmaken”. „In een stad waar lokale mensen al weinig kans maken, zit de gemiddelde prijs van koopwoningen ver boven de NHG-grens van 355.000 euro.”