Vera Morina: ‘Wat mijn familie in Kosovo heeft meegemaakt, is op school nooit voorbijgekomen’

Zes jaar oud was toneelschrijver Vera Morina, toen ze voor het eerst naar Kosovo ging, het land waar haar vader vandaan komt. „De oorlog was net voorbij, ik herinner me dat er geen huis meer stond. We sliepen op dekens in de schuur.” Haar vader ging vlak voordat de oorlog in Kosovo uitbrak naar Nederland. „Hij is vertrokken voor de liefde, niet in de wetenschap dat hij nooit meer terug zou kunnen keren omdat het land verwoest werd. Ik wilde begrijpen wat dat voor hem betekent.”

De oorlog in voormalig Joegoslavië en de impact daarop op volgende generaties, vormen het uitgangspunt van haar nieuwe toneeltekst Volim te (ik hou van jou), een productie van Bellevue Lunchtheater in Amsterdam. „Ik denk dat trauma’s je identiteit bepalen”, zegt Morina. „Ik ben opgegroeid met het gegeven dat er altijd kans is op oorlog. Vermoedelijk heeft dat er ook voor gezorgd dat ik soms moeite heb met de realiteit, en dat ik in het theater ben beland.”

Anderhalf jaar geleden studeerde Morina af als toneelschrijver aan de Utrechtse theateropleiding. Ze werd meteen opgemerkt door Toneelgroep Oostpool, waarvoor ze onder andere het hoorspel The Harvest schreef en dat later dit jaar haar bewerking van Shakespeares Midzomernachtsdroom speelt.

Breed gebouwd

Morina (1995, Den Haag) verhuisde op jonge leeftijd met haar gezin naar Limburg. „Ik was als puber heel onzeker over mijn lichaam, omdat mijn gezicht, schouders en heupen best breed zijn. Bepaalde kleren die bij andere meisjes heel mooi stonden, stonden daardoor bij mij bijvoorbeeld helemaal niet. Totdat ik op een gegeven moment in Kosovo zag dat veel mensen daar ook breed gebouwd zijn. Toen begon ik meer rechtop te lopen.” Door haar biculturele achtergrond voelde ze zich in die tijd vaak anders dan haar klasgenoten. „Tijdens mijn middelbareschooltijd wilde ik heel graag De Jong heten. Pas toen ik in Utrecht ging studeren, zeiden mensen dat ik een mooie naam had. Dat was me in Limburg nooit gezegd.”

Volim te (ik hou van jou) draait om een fictieve ontmoeting tussen een dochter (gespeeld door Gonca Karasu) en haar vader (Vanja Rukavina), die in de oorlog is vermoord. Zijn dochter wil haar geschiedenis van oorlog en geweld niet meegeven aan haar toekomstige kind. Gaandeweg het stuk probeert haar vader haar perspectief te verschuiven: hij wil dat zijn dochter hem niet langer ziet als slachtoffer in een tragisch oorlogsverhaal, maar als hoofdrolspeler in een groots heldenepos.

Als toneelschrijver heeft ze altijd zowel een persoonlijke als een artistieke missie, legt ze uit. „Mijn vertrekpunt is heel persoonlijk. Met dit stuk wilde ik meer begrijpen over mijn vader. Welke worstelingen heeft hij gehad, en wat heeft hij daarvan overgedragen op mij? Gaandeweg komt daar een grotere missie voor in de plaats. In dit geval wilde ik een verhaal over de Joegoslavische oorlogen maken, dat niet alleen over oorlog en slachtofferschap zou gaan.” Ze wilde dat minimaal een derde van de voorstelling een ander perspectief biedt. „Wat er in die jaren is gebeurd, is natuurlijk heel tragisch. Maar als ik naar mezelf, mijn familie of mijn Bosnische vrienden kijk, zie ik geen slachtoffers, maar eerder mensen die tegen dat slachtofferschap aan het strijden zijn. Dat vond ik belangrijk: ik wilde niet dat het publiek een uur lang denkt: oh wat zielig, wat verschrikkelijk, hier heb je m’n medelijden.”

Ze hoopt dat haar voorstelling meer begrip sorteert in de samenleving. „Best veel mensen in Nederland komen uit voormalig Joegoslavië. Die dragen allemaal iets van een trauma met zich mee, zonder dat je dat aan de buitenkant ziet. Dus als je iemand niet meteen begrijpt, betekent dat niet gelijk dat bepaalde culturen per definitie niet samen kunnen gaan of dat de multiculturele samenleving is mislukt: veel vaker komt het omdat we elkaars geschiedenis niet kennen.

Lees ook dit interview met Vera Morina: ‘Ik ben erg voor hokjesdenken’

„Dat is wel iets wat ik Nederland kwalijk neem. Ik heb VWO gedaan, maar ik heb never iets geleerd over Joegoslavië. Wat mijn familie heeft meegemaakt, is op school nooit voorbijgekomen, terwijl het wel onderdeel is van onze gedeelde geschiedenis. Al is het maar omdat we allemaal deel uitmaken van Europa. Dit stuk gaat óók over wat het is om Nederlander te zijn en je te verhouden tot ons aandeel in de oorlog daar.”

Of theater voor haar een vorm van activisme is? „Voor mij ligt het al politiek gevoelig om te zeggen dat ik Kosovaar ben, omdat de helft van de wereld Kosovo niet als autonoom land erkent. Misschien is het schrijven van dit stuk inderdaad ook een politieke daad. Er zit een woede naar Nederland in, het gaat over daderschap en verantwoordelijkheid.” Maar het is ook een lieve voorstelling, benadrukt ze meteen. „Het gaat vooral over ouders, kinderen en liefde – maar dan tegen de achtergrond van een oorlog.”