Veelzijdige fotograaf William Klein legde New York vast in rauw, grofkorrelig zwart-wit

Precies op de allerlaatste dag van zijn grote overzichtstentoonstelling in het International Center of Photography in New York, werd maandag het overlijden bekendgemaakt van de Amerikaanse fotograaf William Klein. Klein stierf afgelopen zaterdag op 96-jarige leeftijd in Parijs, de stad waar hij het grootste deel van zijn leven had gewoond.

Klein werd bekend met zijn modefoto’s voor Vogue, maar vooral door zijn rauwe, realistische, grofkorrelige zwart-witbeelden van steden als Rome, Moskou en Tokio, en met name New York. De levendige straatfoto’s die hij in zijn geboortestad maakte, behoren tot de canon van de fotografiegeschiedenis; de breed lachende zwarte jongeman die in zijn nette pak door Harlem struint; het straatschoffie met een grimmig gelaat dat een revolver op de lens van de fotograaf richt, waardoor wij als kijker vol in de loop van een geweer kijken. Zijn vriendje, een kop kleiner bijna, zijn gezicht zacht, staat er maar wat onbeholpen bij.

De titel van de New Yorkse expositie, YES, (die naar aanleiding van Kleins overlijden met een paar dagen verlengd is) reflecteert de enthousiaste en gulzige manier waarop Klein in zijn werk altijd open heeft gestaan voor nieuwe uitdagingen en experimenten. Hij schilderde, tekende, en voor veel van zijn boeken schreef hij zelf de teksten én was hij de vormgever. En behalve als straat- en modefotograaf werd hij bekend als film- en documentairemaker – hij was assistent van Federico Fellini en maakte 3 films en 27 documentaires over uiteenlopende onderwerpen als mode, sport, muziek, dans en opera, maar ook over de Amerikaanse protestbeweging en de Vietnam-oorlog. Zijn bekendste: de documentaire Muhammad Ali, the Greatest, uit 1969.

Militaire dienst

William Klein werd in 1926 in New York geboren als zoon van Europese immigranten, vlakbij Harlem, waar hij door de straten schuimde nadat de kledingzaak van zijn vader op de fles was gegaan. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog sloot hij zich aan bij de geallieerde strijdkrachten in Europa, na het beëindigen van zijn dienst in 1948 vestigde hij zich in Parijs, waar hij studeerde bij de Franse schilder Fernand Léger. Ook begon hij met fotograferen. Later ontmoette hij Alexander Liberman, de legendarische art director van het Amerikaanse tijdschrift Vogue, waar Klein naam zou maken met zijn modefotografie.

Ondanks het spraakmakende portfolio dat hij daar opbouwde – Klein bleef decennialang een van de toonaangevende modefotografen voor het magazine – kennen veel fotografieliefhebbers hem vooral dankzij zijn straatfotografie, en dan met name het werk dat hij eind jaren 50, begin jaren 60 zou maken.

Zijn fotoboeken over de vier wereldsteden, Rome (1959), Moscow (1964), en Tokyo (1964) en New York (1956) worden nog steeds als baanbrekend, gezien, vooral die laatste. In de jaren dat Amerika zichhet liefst profileerde met optimistische beelden van The American Dream, liet Klein een andere kant zien. Net als Robert Frank twee jaar later zou doen met zijn fotoboek The Americans, hield hij het land een spiegel voor met zijn wervelende straatbeelden en een bruuske lay-out – scheve composities, onscherpte, mensen die maar gedeeltelijk met hun gezicht in beeld waren. Iets waar ze in de Verenigde Staten overigens helemaal geen trek in hadden: Klein publiceerde zijn boek uiteindelijk in 1956 in Frankrijk, Amerikaanse uitgevers wilden er hun handen liever niet aan branden.

William Klein dompelde de kijker onder in het stadsleven, waarbij hij zich nooit opstelde als fly on the wall, maar altijd de interactie aanging. De Russische vrouw in bikini lacht hem in een park in Moskou uitnodigend toe. De jongetjes – hoe oud zullen ze zijn, 10, 12? – in Gun 1, New York (1954) kruipen bijna zijn lens in. Over dat beeld vertelde Klein in interviews vaak dat het eigenlijk een zelfportret was. Hij was beide jongens. Degene die agressief de revolver naar de fotograaf richt: Klein het boze Amerikaanse straatjongetje. Die met het zachte gezicht: Klein de gevoelige en intelligente jongeman die zich in Parijs zal onderdompelen in de kunsten. Beide karakters hebben zijn leven lang zijn oeuvre bepaald.