N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Uber files Deze week kwamen ruim 124.000 interne documenten van taxi-app Uber naar buiten. Het Amerikaanse techbedrijf zocht de grenzen op, met steun van de Nederlandse Belastingdienst.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data88304659-c5694d.jpg)
Foto David Swanson/Reuters
Als Ubers topadviseur Kees Koolen in 2016 op het podium van technologieconferentie The Next Web staat, kan hij niet duidelijker zijn. „Als je als bedrijf met iets groots en marktverstorends bezig bent, dan krijg je uiteindelijk problemen met de wet”, zegt Koolen. „Daar moet je je niet door laten tegenhouden.”
Waar het vervolgens misgaat, is dat deze bedrijven „te lang wachten met het betrekken van autoriteiten”, legt Koolen uit. „Als je een bedrijf bouwt, ben je vaak vooral met jezelf bezig. En dan vergeet je nog weleens de rest van de wereld.”
Kees Koolen spreekt uit ervaring. In de jaren daarvoor heeft hij Uber-topman Travis Kalanick geholpen om de Amerikaanse taxi-app uit te breiden naar het buitenland. Die expansie krijgt vorm vanuit Ubers internationale hoofdkantoor in Amsterdam, van waaruit de activiteiten in Europa, het Midden-Oosten en Afrika worden aangestuurd.
Kalanick is gewend om met Uber de grenzen van de wet op te zoeken – en daar af en toe ook overheen te gaan. Uber hanteert per stad een overvaltactiek om de taxi-app te introduceren. Een snelle jongen (een ‘launcher’, zoals Uber het noemt), vaak een dertiger met werkervaring bij een Amerikaanse zakenbank, vliegt met een laptop naar een stad, stelt een team samen en enthousiasmeert chauffeurs om zich aan te sluiten. Lokale influencers met veel volgers op sociale media die willen meeliften op het nieuwe techwonder zorgen voor de hype.
Dat lokale taxiwetten helemaal niet toestaan dat Uber zakendoet in de meeste steden, ziet het bedrijf als een probleem dat zich later vanzelf zal oplossen. In de visie van Kalanick is de taximarkt een vastgeroest, klantonvriendelijk systeem dat hoognodig opgeschud moet worden. Dat kan alleen met gestrekt been, is het idee.
Deze week kwamen er via internationaal journalistenconsortium ICIJ ruim 124.000 interne e-mails, tekstberichten en andere documenten van Uber naar buiten over de periode tussen 2013 en 2017. De documenten maken tot in detail duidelijk hoe Uber in Europa een voet tussen de deur wist te krijgen. In Nederland publiceerden FD, Trouw, De Groene Amsterdammer en onderzoekscollectief Investico deze week over deze Uber Files.
NRC heeft geen toegang tot de documenten en moet zich deels baseren op wat andere media publiceren. Om informatie waar mogelijk te checken, sprak NRC deze week met twee hooggeplaatste werknemers, die tijdens de periode van de gelekte documenten werkten voor Uber in Amsterdam. Zij deelden hun ervaringen op basis van anonimiteit, uit angst dat ze worden geassocieerd met de schandalen die nu naar buiten komen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/12/data79252234-15050e.jpg)
‘Dank voor je geweldige steun, Neelie’
De Uber Files geven onder meer een gedetailleerd inkijkje in hoe de Belastingdienst, ambtenaren van het ministerie van Financiën en voormalig Eurocommissaris Neelie Kroes in die jaren de rode loper uitrollen voor het Amerikaanse miljardenbedrijf. Dit terwijl Ubers dienst Uberpop, waarmee burgers zonder vergunning hun eigen auto als taxi kunnen aanbieden, zelfs volgens een intern Uber-bericht uit 2014 „well, just fucking illegal” is.
Uber draagt, tot onvrede van andere Europese landen, alleen belasting af in Nederland over de Europese activiteiten. En zorgt voor werkgelegenheid in Amsterdam. Naast de duizenden chauffeurs werken er zo’n duizend expats op Ubers Europese hoofdkantoor: de ‘hoogopgeleide kennismigranten’ die Nederland zo graag binnenhaalt.
Die situatie leidt tot een „zeer waardevolle relatie met de Belastingdienst”, zo stelt Ubers hoofd belastingzaken Rob van der Woude in 2015 in een van de documenten, volgens het FD. „Ze beschermen ons.” Als andere Europese landen informatieverzoeken doen bij de Nederlandse Belastingdienst, besluiten de Nederlanders die na overleg met Uber niet te geven. Daarmee schendt de Belastingdienst Europese afspraken, die moeten voorkomen dat bedrijven lidstaten belobbyen.
En Uber heeft meer bondgenoten in Nederland. Als Ubers kantoor in 2015 wordt binnengevallen door de politie en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) om een einde te maken aan Uberpop, is voormalig Eurocommissaris en openlijk Uber-fan Neelie Kroes bereid een paar telefoontjes te plegen met ministers, topambtenaren en de Amsterdamse burgemeester om Uber te helpen.
Het gelobby heeft niet het gewenste effect: Uberpop wordt eind 2015 in Nederland verboden. Kroes, dan net Eurocommissaris af en gebonden aan antilobbyregels, krijgt een bedankje van de Uber-top: „Dank voor je geweldige steun, Neelie”, e-mailt Ubers Europese lobbydirecteur Mark MacGann naar haar. Anderhalf jaar nadat ze is gestopt als Eurocommissaris krijgt Kroes de echte beloning: een baan in Ubers adviesraad voor een honorarium van twee ton per jaar.
De donkere kant
Waarom kreeg Uber zo veel hulp in die jaren? De periode tussen 2013 en 2017 was een tijd waarin optimisme over techbedrijven hoogtij vierde en de Belastingdienst het binnenhouden van internationale topbedrijven als Uber als een topprioriteit beschouwde. Kamerleden en ambtenaren associeerden zich maar al te graag met het nieuwe tijdperk dat een bedrijf als Uber voorstond.
Pas later blijkt waar zij zo openlijk mee flirtten: een bedrijf dat oprichter Travis Kalanick bouwde op een cultuur die weliswaar heel innovatief was, maar tegelijkertijd ook een donkere kant kende.
De Amerikaanse The New York Times-journalist Mike Isaac beschreef in zijn boek Super Pumped (2019) al hoe Uber jarenlang concurrerende taxi-apps en lokale autoriteiten intimideerde en bespioneerde, en daar zelfs voormalig CIA-agenten voor rekruteerde. Met spionagesoftware met de naam Greyball, een functie in de Uber-app, konden chauffeurs van het bedrijf bekende controleurs ontwijken die een Uber-taxi wilden controleren.
Op de werkvloer van Uber was er ondertussen sprake van een machocultuur waar extreme werkuren, drugsgebruik en seksisme hoogtij vierden, met baas Kalanick als alfaman op de apenrots. Die werkomgeving ging samen met een „hele innovatieve cultuur met ongelofelijk slimme mensen, die we overal wegkaapten bij andere techbedrijven”, zegt een van de Uber-werknemers uit Amsterdam die NRC sprak. „Je had echt het idee dat je bij een bedrijf zat dat, in ieder geval op de langere termijn, goede bedoelingen had. Niet dat je bij een of andere boevenorganisatie werkte. Maar misschien was dat naïef.”
Kalanick trad in 2017 na een aanhoudende stroom schandalen – hij schold onder meer een Uber-chauffeur uit tijdens een taxirit; het filmpje ging viral – gedwongen af. Onder de nieuwe topman Dara Khosrowshahi is Uber inmiddels een stuk rustiger geworden. Greyball is afgeschaft, de wet wordt niet meer bewust overtreden en Uber zegt tegenwoordig te streven naar winstgevendheid.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/09/data49082601-21c05a.jpg)
‘Geen excuses voor gedrag verleden’
In een reactie op de Uber Files-onthullingen kiest het bedrijf de lijn die het al jaren volgt als schandalen uit het verleden naar buiten komen: dat was vroeger, we zijn veranderd. „We maken geen excuses voor het gedrag uit het verleden”, zei Uber-woordvoerder Jill Hazelbaker deze week tegen The Guardian. „We vragen het publiek om ons te beoordelen op wat we de afgelopen vijf jaar hebben gedaan en wat we de komende jaren zullen doen.”
Die verandering heeft Uber voor ontwikkelaars een minder interessante werkgever gemaakt, vertellen de twee voormalige Amsterdamse Uber-werknemers. Zij zagen hoe Uber geldverslindende, maar voor werknemers spannende en interessante projecten in zelfrijdende auto’s en vrachtvervoer stopzette of terugschaalde. Toezichthouders worden niet meer tegen de schenen geschopt, maar tegenwoordig in een vroeg stadium betrokken.
Dit alles heeft de app verslechterd, zeggen beiden. Chauffeurs hebben de mogelijkheid gekregen om korte ritten niet te accepteren, de prijzen zijn gestegen en de regels op Schiphol aangescherpt. „Uber buigt en de klant heeft daar last van”, zegt een van de twee ex-werknemers. „Als ik tegenwoordig Uber wil gebruiken, kom ik alsnog bij een gewone taxi uit.”
