Films hielpen decennialang mee het waanbeeld in stand te houden dat als een vrouw nee zegt, ze stiekem ja bedoelt. Dat brengt de nieuwe tienerthriller Cat Person weinig subtiel onder de aandacht. Bijvoorbeeld als de date van hoofdpersoon Margot haar een compilatie toestuurt van zijn favoriete Harrison Ford-scènes. Het blijken stuk voor stuk fragmenten waarin vrouwen als een blok vallen voor een man die hen tegen de muur plakt en zijn tong in hun mond stopt zonder even te controleren of zij daar op zit te wachten.
Zulk flagrant grensoverschrijdend gedrag kom je vandaag de dag niet zo vaak meer tegen in mainstreamfilms. Integendeel. In tienerkomedie Good Boys (2019) willen enkele zesdegroepers leren zoenen, ze oefenen op een sekspop. Als een van hen de lippen tuit en vooroverbuigt, houdt zijn vriendje hem tegen: eerst toestemming vragen! Het is geestige overdrijving die suggereert dat zo goed als iedereen ondertussen weet wat ‘consent’ of ‘wederzijdse toestemming’ bij seksuele handelingen inhoudt.
Toch is het de vraag of dat echt zo is. Twee films die deze week uitkomen benadrukken dat consent complexer is dan de oneliners waarin het vaak wordt samengevat: ‘nee is nee’ of, zoals een relatief recente Spaanse wet stelt, ‘alleen ja is ja’. Daar volgt nog wat op: bijvoorbeeld dat de instemming volmondig en zonder dwang is én op ieder moment omkeerbaar.
Bittere coming-of-age
In zowel How to Have Sex als Cat Person blijven vrouwen gebroken achter na seks waarop ze ‘ja’ zeiden terwijl échte instemming ver te zoeken was. De betere van de twee is How to Have Sex, over een zuipvakantie en bittere coming of age van drie Britse tienermeisjes op Kreta. Ze hebben examens afgelegd die hun toekomst bepalen. Terwijl ze wachten op de testresultaten gieten ze gillend, giechelend en tot kotsen toe shotjes naar binnen en wisselen nachtclubbezoek af met groepsactiviteiten die mikken op bronstige pubers. Regie-debutant en voormalige cameravrouw Molly Manning Walker geeft je het gevoel dat je zelf tussen de naar zweet, drank en zeezout ruikende lijven staat.
Lees ook dit interview met Molly Manning Walker: ‘Een ‘ja’ kun je niet forceren’
De drie hebben zo’n typisch loyale tienervriendschap, gepeperd met een vleugje jaloezie en veel onzekerheid. Zo overschreeuwt de aandoenlijke Tara (een zeer overtuigende Mia McKenna-Bruce) haar minderwaardigheidsgevoel over dat ze als enige nog maagd is en waarschijnlijk niet naar dezelfde vervolgopleiding kan als de anderen. Als het drietal bevriend raakt met drie Britse twintigers in hun feesthotel, voel je dat dit verkeerd zal aflopen. Dat doet het ook. Na een met neonkleurige drankjes en teleurstelling overgoten nacht, belandt Tara op het strand met het haantje uit de andere hotelkamer.
Je hoopt dat jongeren, zeker na de #MeToo-beweging, mondiger zouden zijn. Dat ze beseffen dat een ‘ja’ niet geldt als te veel drank of drugs iemands beoordelingsvermogen ondergraven. Maar Manning Walker laat zien hoe gemakkelijk nog steeds over grenzen wordt gewalst. Niet alleen door daders, ook door omstanders. Als kijker wil je Tara toeschreeuwen dat ze verkracht is, en dat beseft ze van binnen ook wel. Toch houdt ze voor zichzelf en anderen de schijn op. Omdat ze erbij wil horen, omdat haar vriendin hem zo aantrekkelijk vindt en omdat hij doet alsof wat er tussen hen gebeurd is doodnormaal was.
Het geweldige aan Manning Walkers film is dat zij je geen belerende mening opdringt, maar haast documentaire-achtig in beeld brengt hoe dit soort situaties ontstaan. Toont dat ‘dwang’ kan ontstaan in hele alledaagse situaties en de rol van toeschouwers aankaart. Zo zullen de meer interessante gesprekken achteraf ook gaan over de goeiige twintiger Badger (Shaun Thomas), op wie Tara eigenlijk een oogje heeft. Wat is zijn rol in wat haar overkomt?
Viral fictieverhaal
Dat er nood is aan meer en genuanceerde gesprekken over de mitsen en maren na ‘ja is ja’, werd ook eind 2017 duidelijk. Toen ging het fictieverhaal Cat Person plots viral op het internet, enkele maanden na de eerste #MeToo nieuwsverhalen. De stortvloed aan reacties op het korte verhaal van Kristen Roupenian toonde dat ook seks zonder eenduidig en expliciet strafbaar gedrag soms een wrang gevoel achterlaat.
Cat Person, dat nu is verfilmd door Susanna Fogel (scenarist van Booksmart), gaat over de 20-jarige studente Margot. Ze werkt in een bioscoop en flirt daar met Robert, een horkerige bezoeker die enkele jaren ouder lijkt. Hun ‘band’ ontwikkelt zich via berichtjes en smileys, waarbij de kijker wordt meegenomen in wat Margot (onterecht) op Robert projecteert. Na een stroeve eerste date stelt ze zelf voor met hem naar huis te gaan, vooral omdat ze denkt dat hem dat „enorm blij” maakt, wat haar een goed gevoel over zichzelf geeft.
De vrijscène die volgt duurt lang, is extreem ongemakkelijk én het beste onderdeel van Fogels verfilming. We zien hoe Margot een out of body experience beleeft waarin ze zichzelf toespreekt. Cat Person illustreert hoe complex het voor vrouwen kan zijn om halverwege te melden dat je van gedachten bent veranderd – zeker voor een wat narcistische pleaser als Margot. Terwijl het iedere seconde pijnlijker wordt om de beroerde vrijpartij af te breken, voelt ze zich schuldig. Ze wil Robert – die ze dan nog onterecht beschouwt als een kwetsbaar vogeltje – niet voor het hoofd stoten.
Maar ze maakt óók pragmatische afwegingen: ze bevindt zich in het huis van een vreemde, die dominante trekjes vertoont. Wat doet ze als hij kwaad wordt? Als vrouw weet je dat je in zulke situaties meestal het onderspit delft. Is uitzitten dan niet gemakkelijker en veiliger dan afbreken? Wat hij als ‘seks met wederzijdse instemming’ ervaart, wordt zo voor haar „mijn allerslechtste besluit ooit.”
De scène zou – net als de hele How to Have Sex – verplicht kijkvoer moeten zijn voor wie eerste seksuele stappen zet én voor iedereen die nog gelooft dat „slechte seks beter is dan geen seks”. Al is het maar om te voorkomen dat slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag na afloop vragen krijgen als „Waarom zei je geen nee?” of „Waarom kom je daar nu pas mee?”
Het is jammer dat Cat Person verder enorm uitleggerig voelt en via bizarre plotwendingen verzandt in matige horror. En vooral dat hij minder interpretatieruimte laat voor het personage van Robert dan het verhaal waarop hij gebaseerd is. Daarin is Robert bezitterig en onaangepast, maar uit hij zijn verwarring en gekwetste ego ‘alleen’ in een scheldkanonade. Waardoor in 2017 óók een Twitteraccount ontstond met berichten die het voor hem opnamen. Het maakte het verhaal tot interessant discussiemateriaal. Hoe kunnen mensen een situatie zo verschillend interpreteren?
Fogel maakt van Robert een psychopaat, en bij Molly Manning Walker blijkt Tara’s verkrachter later nog kwaadaardiger dan hij al leek. Ze maken het kijkers te gemakkelijk afstand te nemen van de ‘daders’. Dat is jammer. Een echt gesprek over waar het misgaat bij ‘consent’ begin je niet door alle daders van grensoverschrijdend gedrag als monsters neer te zetten. Daarvoor komen de ervaringen van Tara en Margot jammer genoeg iets te vaak voor.
