Verhalen over zwijgcultuur gaan vaak over bepaalde migrantengemeenschappen in Nederland: de Indische zwijgcultuur, de Antilliaanse zwijgcultuur, de zwijgcultuur van mensen uit voormalig Joegoslavië. Maar wat nou, zo vroeg regisseur Floris van Delft zich af, als het probleem van zwijgen niet zozeer een cultureel maar eerder een generationeel gegeven is? Na verschillende samenwerkingen met biculturele makers herkende hij veel van hun verhalen terug uit zijn eigen Goeree-Overflakkeese familie, waar de (groot)ouders ook niet uitblonken in het delen van hun zielenroerselen.
In Mensen zoals jij traceert Van Delft drie generaties van zijn familie om te verklaren waarom hij zelf worstelt met het uiten van zijn gevoelens. Het geheel wordt gepresenteerd als raamvertelling: het hoofdpersonage (Simon Heijmans) wordt ondervraagd door zijn vriendin (Imanuelle Grives). Ze is nogal geschrokken van zijn gebrek aan reactie op het nieuws dat ze zwanger is – wat hem diep in zijn eigen familiegeschiedenis doet duiken.
Het interessante daarbij is dat we kijken naar de persoonlijke verhalen van Van Delft, terwijl de acteurs de personages spelen alsof het hun eigen familieleden zijn. Dat levert een interessante spanning op tussen het Zeeuwse milieu van de familie van Van Delft en de persoonlijke herinneringen van de spelers. Het onderstreept de universaliteit van het thema van het verzwijgen van pijn, eenzaamheid en schaamte.
Grote emoties
Jammer genoeg wordt die inhoudelijke potentie niet helemaal waargemaakt vanwege de nogal onbeholpen regie en de letterlijkheid van de dialogen. De spelers slagen er niet in om veel nuance in hun rollen te leggen, omdat Van Delft voortdurend op grote emoties inzet en de personages ook steeds vrij snel op het conflict laat aansturen – waarmee juist de langdurige, pijnlijke werking van zwijgen buiten beschouwing blijft. Het helpt ook niet dat iedere potentiële emotionele ambiguïteit vakkundig wordt weggespeeld door de constante muzikale sturing van oedspeler Haytham Safia.
Van Delft maakte naam met voorstellingen waarin publieksinteractie op een spannende manier werd ingezet. Daar zie je in Mensen zoals jij restanten van: de acteurs spreken het publiek af en toe aan over de vragen die het stuk oproept, en over hun eigen ervaringen met zwijgen of liegen. Dat zorgt er binnen deze context echter vooral voor dat de toch al overduidelijke boodschap van het stuk nog meer wordt platgeslagen. Het lijkt alsof Van Delft zo gebrand is op universele toegankelijkheid van het stuk dat hij niets aan het toeval of de eigen interpretatie van zijn toeschouwers heeft willen overlaten.
En dat is zonde, omdat het verhaal dat hij in Mensen zoals jij vertelt ondanks alles met regelmaat weet te ontroeren. Als tegen het einde van het stuk Juan Zyad en Heijmans elkaar in de rol van vader en zoon in de armen vallen zie je drie verschillende familiegeschiedenissen – die van de regisseur en die van de twee spelers – troost en heling aan elkaar bieden. Zo toont Mensen zoals jij wel degelijk de kracht van het publiekelijk doorbreken van de stilte.
Lees ook over ‘Angry Young Men’ uit 2022, de vorige voorstelling van Floris van Delft
