Davy Pieters: „Ik wil met een open blik naar een mogelijke toekomst kijken.”
Foto Andreas Terlaak
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Theater In haar nieuwe voorstelling ‘CRISPR’ onderzoekt Davy Pieters een toekomst waarin de mens voor de geboorte genetisch kan worden aangepast. „Ik ben nu meer dan vroeger op zoek naar menselijke kwetsbaarheid.”
In de montageweek voor de première van CRISPR, de nieuwe voorstelling van Davy Pieters, zitten vijf teamleden in quarantaine – en een geplande doorloop op 18 februari kan niet doorgaan wegens storm Eunice. Pieters zit echter niet bij de pakken neer. „Deze samenloop van omstandigheden is wel heel erg uitzonderlijk natuurlijk, maar in de montage gaat er wel vaker iets mis waardoor je moet gaan improviseren. We doen nu veel via Zoom en pikken de draad weer op als iedereen hersteld is. Hopelijk hebben we samen groepsimmuniteit opgebouwd, in ieder geval voor de komende paar maanden!”
Pieters bouwde de afgelopen tien jaar aan een opmerkelijk oeuvre. In haar beeldende, veelal tekstloze voorstellingen staat vaak de vervreemding van de mens ten opzichte van zijn omgeving centraal. De impact van media en technologie speelt een belangrijke rol. Zoals bij voorbeeld in een van Pieters’ vroegste successen The truth about Kate (2014), een tragisch verhaal van succes en ondergang van een jonge vrouw die een celebrity-identiteit voor zichzelf verzint. Of The unpleasant surprise (2017): een onderdompeling in de manier waarop nieuwsmedia kijkers irreële angsten aanpraten, en hoe die angsten beslag leggen op ons denken, doen en laten.
In CRISPR staat wederom de spanning tussen de mens en technologie centraal. De voorstelling is gebaseerd op het idee achter de nieuwe gentechnologie CRISPR-Cas9, waarmee wetenschappers kunnen ‘knippen en plakken’ in DNA, om bijvoorbeeld genetische ziektes onschadelijk te maken. Theoretisch zouden ook kenmerken als intelligentie en lichaamslengte in een embryo kunnen worden aangepast. Met de voorstelling wil Pieters onderzoeken hoe een toekomst er zou uitzien waarin de mens voor zijn geboorte verregaand wordt aangepast aan de wensen van ouders of samenleving.
Dat klinkt behoorlijk dystopisch.
„Ja klopt, maar ik probeer er ook een ander licht op te schijnen. Er wordt al zo veel pessimistische sciencefiction gemaakt, waarin technologie de ondergang betekent van alles wat we belangrijk vinden. Ik wil juist met een open blik naar een mogelijke toekomst kijken. CRISPR gaat over de kunstmatige mens die wel nog steeds een mens is. Hoe gaan zij met een veranderde wereld om? Tijdens het werken heb ik me op een gegeven moment voorgesteld hoe mensen over honderd jaar naar deze voorstelling zouden kijken. Ik heb geprobeerd iets te maken waarvan zij niet zouden zeggen: nou nou, wat een reactionaire, dystopische onzin, die mensen van toen zagen alleen maar beren op de weg.”
Je eerdere werk had toch wel een overwegend duistere sfeer, personages leken vaak opgesloten in een eigen wereld. In ‘Do not look back with regret’ (2021) was al meer ruimte voor compassie en menselijkheid. Is je blik op de mens milder geworden?
„Ik ben in mijn eerdere werk veel bezig geweest met hoe we als mens gevormd en gestuurd worden door media en technologie. In het begin gaven mijn personages de realiteit nog enigszins zelf vorm: in An Elephant en The truth about Kate hebben ze een bepaald bewustzijn van de codes waarmee ze spelen en kunnen ze macht uitoefenen over het verhaal dat er wordt verteld. Dat was in de voorstellingen daarna minder het geval: in How did I die, Made in here en The unpleasant surprise werden de personages eerder gevormd door de beeldcultuur dan dat ze zelf invloed konden uitoefenen. In die tijd heeft het lichaam ook een steeds grotere rol in mijn werk gekregen: wat is de fysieke uitwerking van de beelden die we consumeren en de technologie die we gebruiken? In The unpleasant surprise kropen de beelden onder de huid van de personages en maakten ze zich van hen meester. Maar om die uitwerking centraal te stellen bleef de menselijkheid van die personages buiten beeld. Ik denk dat ik daarom nu wat meer naar menselijke kwetsbaarheid op zoek ben dan vroeger, om de mens áchter die beïnvloeding door media en technologie te laten zien. Maar misschien heeft het ook te maken met dat we de afgelopen twee jaar noodgedwongen op afstand van elkaar zijn komen te staan en ik me daarom meer op verbinding richt.”
Hoe kwam je bij het idee van ‘CRISPR’?
„Ik las over de technologie en de potentiële impact ervan, en dat vond ik fascinerend. CRISPR-Cas9 is eigenlijk afgekeken van de natuur: het is gebaseerd op een afweermechanisme van bacteriën, waarmee die virussen onschadelijk maken. Door die techniek over te nemen kunnen wetenschappers heel nauwkeurig knippen en plakken in DNA. Vervolgens ontstond het idee van een wereld waarin alles maakbaar is, je uiterlijk maar ook je innerlijk, en wat dat voor invloed heeft op hoe we ons lichaam ervaren. Ik ga aan het begin van een creatieproces met mijn spelers in gesprek over dat onderwerp, over de visioenen en angsten die daaromheen leven. Maar ik ga al heel snel de vloer met ze op. We begonnen met bewegingsopdrachten rond het idee van het lichaam-als-object, en ook het lichaam dat door iemand anders wordt aangestuurd.
„Dat proces roept dan weer nieuwe vragen op. Wat betekent het als je pijn kan uitschakelen in het menselijk lichaam? Dat kan een uitkomst zijn voor mensen die aan chronische pijn lijden, maar het kan ook militair worden ingezet. Wat doet het met je empathisch vermogen als je zelf geen pijn meer ervaart? Al die ideeën en al het bewegingsmateriaal vormt dan de bron voor de uiteindelijke voorstelling, die in de laatste twee weken wordt samengesteld. Daar zitten we nu dus middenin.”
Ik wil een reeks maken over de toekomst, waarin steeds een andere levensfase centraal staat
Het geluidsontwerp van componist Jimi Zoet speelt altijd een belangrijke rol in je werk. Hoe werken jullie samen?
„We beginnen bij een specifiek uitgangspunt. Bij Do not look back with regret, over verlies en rouw, vertrokken we vanuit het idee van ‘breken’: de wereld van de personages breekt en zij breken zelf ook, en in het geluidsontwerp kwam dat terug in brekende takken. In The unpleasant surprise bestond de basis uit mediafragmenten van nieuwsprogramma’s en talkshows. Jimi is bij de repetities aanwezig en improviseert mee met de acteurs: hij neemt hun geluiden op, of mixt nieuwe samples. De acteurs worden beïnvloed door de muziek, en Jimi door het spel.”
‘CRISPR’ is deel één van een vierluik. Hoe ziet het vervolg eruit?
„Ik wil een reeks maken over de toekomst, waarin steeds een andere levensfase centraal staat. In CRISPR gaat het over geboorte en kindertijd, en in volgende delen staan de adolescentie, volwassenheid en ouderdom/dood centraal. Met de hele serie wil ik een intuïtie ontwikkelen over de toekomst en vragen stellen over hoe we die voor ons zien. Vooral pessimistisch, of zien we ook redenen tot hoop? En wat zeg dat over ons? Aan de ene kant lijkt er misschien steeds meer maakbaar, maar dat idee botst met hoe chaotisch en onvoorspelbaar het leven altijd blijft. Het maakt je nederig als je beseft dat fysieke kwetsbaarheid nooit helemaal ‘op te lossen’ is.”
