Tegenwind uit alle richtingen voor krimpbesluit Schiphol

Zeggen dat Schiphol moet krimpen is één, het regelen is iets heel anders. Hoe gaat het kabinet afdwingen dat over een jaar veel minder vliegtuigen opstijgen en landen in Amsterdam dan voor de pandemie? Dat is de centrale vraag die minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) donderdag moet beantwoorden in de Tweede Kamer.

Tot diep in de avond staat daar de toekomst van de luchtvaart in Nederland centraal. Het debat zal ongetwijfeld gaan over de chaos op Schiphol. Die is nog niet voorbij: personeelstekort bij securitybedrijven en grondafhandelaars dwingt Schiphol nog maanden tot beperken van het aantal passagiers.

Maar het is donderdag ook het eerste debat over de luchtvaart sinds Harbers’ aankondiging op 24 juni dat Schiphol moet krimpen. Een historische mededeling. Vóór die tijd mocht de luchthaven altijd groeien. Of, zoals in latere jaren geformuleerd, de groei ‘verdienen’ door schoner en stiller te worden.

Het kabinet wil nu dat vanaf november 2023 op Schiphol een maximum aantal vluchten geldt van 440.000 per jaar. Dat is 12 procent minder dan voor Covid.

Minder vluchten moet vooral minder geluidsoverlast betekenen voor omwonenden. Hen moet Harbers nu eindelijk tegemoetkomen. Eind vorig jaar waarschuwde de toezichthouder, Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), dat een groep inwoners van Aalsmeer een rechtszaak dreigde te winnen tegen de overheid. Het jarenlange gedoogbeleid voor vliegtuiglawaai zou niet langer standhouden voor de rechter.

De vraag is hoe de minister zijn historische mededeling handen en voeten wil geven. De tegenwind waait uit alle richtingen: vanuit Brussel, van Kamerleden, van KLM en Schiphol zelf, en vanuit de regelgeving. Die wind lijkt zo krachtig dat onzeker is of het kabinet de deadline van november 2023 zal halen.

1. Europa

Het krimpbesluit is „zonder precedent”, zei vertrekkend president-directeur Dick Benschop van Schiphol woensdag in de RAI in Amsterdam. Benschop was een van de sprekers tijdens het internationale luchtvaartcongres World Aviation Festival.

Voor zover bekend heeft nog nooit een nationale overheid een groot luchtvaartknooppunt (‘hub’) zo proberen te beperken. Volgens Benschop is er bij de Europese Commissie veel onbegrip over dit beleid. „Vliegvelden in Europa hebben te weinig capaciteit. Krimp is dan niet logisch.”

De Commissie is een belangrijke partij in dit dossier. Een Europese verordening uit 2016– over ‘geluid-gerelateerde exploitatiebeperkingen’ – eist een evenwichtige aanpak (balanced approach) van de overlast. Je moet van alles hebben geprobeerd tegen het lawaai – van driedubbele woningisolatie tot vliegroutes over rustiger gebied – voordat je een vliegveld mag beperken.

In antwoord op Kamervragen schreef Harbers vorige maand: „Reductie van het aantal vliegtuigbewegingen is de enige resterende mogelijkheid om op korte termijn de hinder te reduceren.” Dat moet hij nu bewijzen in Brussel. Dat proces moet in negen maanden afgerond zijn, aldus de minister.

2. Nederlandse politici

Achtenvijftig A4’tjes had Harbers nodig om alle schriftelijke vragen te beantwoorden in de aanloop naar het luchtvaartdebat. Vele gingen over de voorgestelde krimp.

Van links tot rechts heeft de Kamer nog veel vragen. Zo vreest de VVD vooral dat krimp veel banen kost; dat zeggen ook sommige vakbonden. Een aantal piloten heeft aangekondigd donderdag – uit protest – in uniform het debat bij te wonen.

Kamerlid Raoul Boucke (D66) noemt het krimpbesluit dapper. „Harbers toont moed. Hij zet een stap die zijn voorgangers nooit hebben gezet.” Maar, vraagt hij ook, hoe is de minister tot die 440.000 gekomen? En wat gebeurt er na vijf jaar, als de looptijd die Harbers heeft genoemd voor de beperkingen voorbij is? „Wij kunnen niet terug naar een luchtvaartsysteem dat niet werkte.”

Voor Suzanne Kröger (GroenLinks) gaat de aankondiging dat Schiphol moet krimpen niet ver genoeg. Zij wil inspraak in welke vluchten de luchthaven moet schrappen. „Dat zouden vluchten binnen 700 kilometer moeten zijn. Die kun je vervangen door de trein. En alle nachtvluchten. De vraag is: welke luchtvaart willen wij voor Nederland?”

3. De luchtvaartsector

Het krimpbesluit is „dramatisch voor KLM”, stelde president-directeur Marjan Rintel al in juni. Haar maatschappij verzorgt de helft van alle vluchten vanaf Schiphol. Rintel (ex-NS) zei tijdens het World Aviation Festival dat zij „teleurgesteld” en „gefrustreerd” is over het besluit.

De krimp zou de hub-functie van Schiphol ernstig ondermijnen: KLM brengt passagiers vanuit heel Europa samen in Amsterdam en vervoert die verder naar Amerika en Azië. Rintel: „De hub is van groot belang voor onze internationale verbondenheid.”

KLM en Schiphol werken aan een alternatief plan om overlast te beperken

Volgens Harbers blijkt uit onderzoek in opdracht van zijn ministerie dat de internationale verbondenheid van Schiphol ook op peil blijft bij 440.000 vluchten.

KLM en Schiphol werken aan een alternatief plan om overlast en uitstoot te beperken. Daarbij gaat het om schonere vliegtuigbrandstoffen en nieuwe en stillere vliegtuigen. Als KLM slimmere vliegroutes kan nemen boven Nederland en Europa scheelt dat ook in geluid en uitstoot.

4. De wet- en regelgeving

Minister Harbers kan het maximum van 440.000 vluchten tijdelijk vastleggen in een ministeriële regeling. Maar voor de lange termijn moet hij een nieuwe ‘gebruiksovereenkomst’ met Schiphol sluiten. Dat heet een luchthavenverkeersbesluit.

Al vanaf 2015 lukt het vanwege allerlei bestuurlijke perikelen niet een nieuw LVB aan te nemen. Daarbij speelt sinds 2019 nog een probleem: stikstof. Ook Schiphol moet zijn stikstofuitstoot beperken. De luchthaven ligt vlakbij kwetsbaar duingebied. Pas wanneer het vliegveld afdoende maatregelen heeft genomen tegen zijn stikstofuitstoot, krijgt Schiphol een natuurvergunning. En die is nodig voor een LVB.

De luchthaven heeft nu een vernieuwde aanvraag gedaan voor een natuurvergunning, op basis van de 440.000 vluchten. Een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur verwacht dat de luchthaven tijdig een natuurvergunning krijgt om in 2024 een nieuw LVB te kunnen aannemen.