Ronkende zeeschepen moeten gaan betalen voor hun uitstoot

Voor het eerst moeten zeeschepen die varen binnen de Europese Unie en naar Europese havens betalen voor de uitstoot van broeikasgassen. Dat hebben de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Europese Raad deze week afgesproken.

De zeevaart wordt vanaf 2024 opgenomen in het Europese handelssysteem voor emissierechten EU-ETS. Dat systeem houdt in dat deelnemende bedrijven die broeikasgassen, zoals koolstofdioxide, uitstoten rechten moeten kopen om hun emissies af te kopen. Het idee is dat het aantal emissierechten in de loop der jaren afneemt; en dat zou Europa helpen om in 2050 klimaatneutraal te zijn.

Het EU-ETS is een van de meest concrete instrumenten die de Europese Unie heeft om klimaatverandering aan te pakken. De uitbreiding van EU-ETS speelt een belangrijke rol binnen de ‘Green Deal’ van de Europese Commissie en het klimaatpakket ‘Fit For 55’. Daarbij moet de EU in 2030 de uitstoot van zijn broeikasgassen met 55 procent hebben verlaagd ten opzichte van 1990.

Grote stap

Opname in het emissiehandelssysteem is een grote stap voor de scheepvaart. Tot nu toe hoefden reders geen uitstoot af te kopen. Ook de luchtvaart hoefde nog niet op grote schaal emissierechten te kopen.

Samen zorgen de beide vormen van transport voor naar schatting 8 procent van de koolstofdioxide-uitstoot in de wereld. Dat aandeel zal stijgen, zo luidt de verwachting, omdat het goederenvervoer over zee en het personenenvervoer door de lucht zullen toenemen; bovendien vergroenen andere sectoren sneller. Negentig procent van de wereldhandel vindt plaats over zee.

Al meer dan tien jaar wordt erover gesproken om de uitstoot van de scheepvaart – waar nog vaak op het zeer vervuilende zware stookolie wordt gevaren – te beprijzen. In september 2020 keurde het Europees Parlement een voorstel van de Commissie goed. En vorige week bereikten Parlement, Commissie en Raad een voorlopig akkoord.

Zij hebben afgesproken dat de zeevaart vanaf 2024 40 procent van zijn CO₂-emissies moet afkopen. In 2025 is dat 70 procent. Een jaar later gaat het niet alleen om de volledige CO₂-uitstoot maar ook om emissies van andere broeikasgassen. Dat betreft onder meer methaan, dat nog meer dan kooldioxide bijdraagt aan de opwarming van de aarde en nogal eens vrijkomt bij schepen die varen op vloeibaar aardgas (liquefied natural gas, lng), en stikstofverbindingen.

Schepen die binnen de Europese wateren varen, moeten hun uitstoot volledig afkopen. Wie vaart tussen een Europese haven en een haven elders in de wereld, moet emissierechten hebben voor 50 procent van de uitstoot.

Schonere lucht aan zee

„De afspraken moeten reders en schippers aansporen om op de best mogelijke manier te verduurzamen. Dat helpt niet alleen het klimaat, maar verbetert ook de luchtkwaliteit in plaatsen langs rivieren en aan de kust”, aldus Europarlementariër Peter Liese. De Duitse christendemocraat is hoofdonderhandelaar voor EU-ETS namens het Parlement.

Een deel van de opbrengsten van de verkoop van emissierechten komt ten goede aan een fonds dat moet bijdragen aan het verduurzamen van de scheepvaart. Het zou gaan om zeker 1,5 miljard euro. Dat mag geen cadeautje zijn voor reders die nu nog weigeren te vergroenen, zeggen critici.

Lees ook: Groener varen wil iedereen wel, maar de rekening ervan betalen is een tweede vraag

Alleen zware schepen – boven 5.000 brutoton – moeten vallen onder het vernieuwde EU-ETS. Zo blijven eigenaren van kleinere schepen buiten schot en dat, stelde de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders eerder, zijn nu juist de grote concurrenten van Nederlandse scheeps-eigenaren. Zij hebben ook vaak kleinere schepen, maar willen desondanks graag vergroenen, aldus de KVNR, alleen vrezen ze dan dat zij zich uit de markt prijzen als buitenlandse concurrenten niet hoeven te investeren in verduurzaming.

Doordat Europa een minimumgewicht hanteert voor het EU-ETS hoeven ook luxejachten hun uitstoot niet af te kopen. Die uitzondering lijkt op de positie die privéjets hebben in de luchtvaart.

Veel meer heikele punten

Het principeakkoord over de zeevaart en het EU-ETS is een klein succesje voor de Europese politici die het emissiehandelssysteem willen vernieuwen. De komende weken staat een aantal lastige dossiers met betrekking tot EU-ETS op het programma.

Volgende week praat Brussel over de luchtvaart. Het plan is de gratis uitstootrechten af te bouwen die luchtvaartmaatschappijen nu bezitten. Net als de scheepvaart zal de luchtvaart moeten bijdragen aan de verduurzaming van het Europese transport.

En vanaf 16 december staan de meest ingewikkelde onderdelen van het vernieuwde EU-ETS op het programma. Zo ligt de vraag voor in hoeverre ook personenauto’s en huishoudens moeten worden opgenomen in het emissiehandelssysteem. Dat zou autorijden duurder maken en de energierekening voor Europese huishoudens nog meer verhogen dan nu al het geval is.