Strijders van Slangeneiland en Azovstal keren terug naar huis

In een week van massale Russische luchtaanvallen op Oekraïense steden en een periode van stilstand aan het front en onzekere steun van het Westen, kon de Oekraïense president Zelensky woensdag schaars goed nieuws melden. Op Telegram en X kondigde hij aan dat 230 Oekraïners vanuit Russische gevangenschap terugkeren naar huis. In ruil daarvoor liet Oekraïne 248 Russische militairen vrij. Het is de grootste gevangenenruil sinds het begin van de Russische invasie in februari 2022, en de eerste ruil in vijf maanden.

Niet alleen de timing en de omvang van de ruil zijn opvallend. Meer dan de 48 eerdere ruilacties is dit een morele opsteker voor Oekraïne, in slechte tijden. Het gaat om veel militairen die al sinds het begin van de oorlog gevangen waren. Naast 130 militairen uit het leger gaat het om 55 leden van de Nationale Garde, 28 grenswachten, één politieagent en zes burgers. Van 48 geruilde gevangenen was niet bekend dat ze in Russische handen waren, ze waren vermist. De overige 182 hadden de formele status als krijgsgevangene, bevestigd door het Internationale Comité van het Rode Kruis.

Lees ook Russen pesten met oorlogsmemes

Veel gevangenen waren betrokken bij acties met grote symbolische betekenis voor Oekraïne. Zo zijn er zeven verdedigers bij van Slangeneiland. Het onbewoonde eilandje voor de kust van Odesa werd in de eerste oorlogsdagen beroemd door het ‘Russisch oorlogsschip, go fuck yourself’ van de grenswachten toen ze vanaf het – later tot zinken gebrachte – oorlogsschip de Moskva werden gesommeerd om zich over te geven. De dertien verdedigers van Slangeneiland werden aanvankelijk dood gewaand. Andere grenswachten waren al vrij gekomen bij een ruil in maart 2022.

Leden van de Nationale Garde – een militaire eenheid van het Ministerie van Binnenlandse Zaken – vochten op de eerste oorlogsdag in de slag om Tsjernobyl, in een vergeefse poging om de kerncentrale en directe omgeving te beschermen tegen het Russische leger. Nog heroïscher was het langdurige verzet in de Azovstal-staalfabriek, het laatste Oekraïense bastion in de verwoeste havenstad Marioepol. In mei 2022 viel de fabriek en werden honderden Oekraïners gevangen genomen. In september 2022 werden al 215 Azov-strijders geruild tegen oligarch Viktor Medvedtjsoek, een goede vriend van president Poetin, en 54 Russen. Een onbekend aantal Azov-strijders is nu vrijgelaten.

Bemiddeling door Emiraten

Over de Russische gevangenen is dankzij een summiere verklaring van het Russische ministerie van Defensie alleen bekend dat het allemaal militairen zijn, en dat ze medische en psychische bijstand krijgen. Beide landen bedanken de Verenigde Arabische Emiraten voor de bemiddeling. Dat land zegt dat „het succes van de bemiddeling een weerspiegeling is van de sterke vriendschappelijke relaties tussen de VAE en de Russische Federatie en Oekraïne”. Vorige maand bezocht Poetin Abu Dhabi.

Eerder speelde ook Turkije, dat net als de VAE met beide landen relaties onderhoudt, een rol als bemiddelaar. Die rol is waarschijnlijk voorbij nadat Zelensky vorige zomer vijf Azov-commandanten mee terug nam van Ankara naar Kyiv. Zij verbleven daar na een door Turkije bemiddelde ruil, met als voorwaarde dat ze tot het einde van de oorlog in Turkije moesten blijven. Het Kremlin was niet blij met de vroege terugkeer.

Volgens Dmytro Loebinets, de mensenrechtencommissaris (Ombudsman) van het Oekraïense parlement, zijn tot nu toe 2.828 Oekraïense gevangenen vrijgekomen door ruilacties. Hoeveel gevangenen aan beide zijden resteren is onbekend, beide landen zwijgen daarover. Zelensky eindigde zijn videoboodschap met dank aan de militairen die vijanden gevangen nemen aan het front. „Hoe meer Russen we gevangen nemen, hoe effectiever de onderhandelingen over ruilen.”

Zogenaamd vrijgelaten

Als voorbeeld van de behandeling van Oekraïners in Russische gevangenschap noemde Loebinets een vrouwelijke legerarts – onder de 230 gevangenen waren vijf vrouwen – die herhaaldelijk werd verplaatst omdat ze zogenaamd vrijgelaten zou worden, maar dan steeds weer werd teruggebracht naar haar cel.

Eerder sprak de BBC uitgebreid met een tiental vrijgelaten Oekraïense gevangenen, uit één Russische gevangenis. Zij vertelden over martelingen met slaag en elektrische schokken, en over gebrek aan voedsel en medische verzorging. Volgens Loebinets zeggen negen van de tien vrijgelatenen dat ze gemarteld zijn in Russische gevangenschap.

Delen Mail de redactie